Πούσι τ’ αράπη, το ή βρύση τ’ αράπη, η.
Σε όλη τη Θεσπρωτία βρίσκονται βρύσες (πηάδια<πηγάδια δηλ. μικρές πηγές ) και πούσια (πούσι-φρέαρ) με την ονομασία βρύση ή πούσι τ’ αράπη. Στο μονοπάτι που ένωνε το λιμάνι της Ηγουμενίτσας με την Πλαταριά (πριν κατασκευαστεί ο σημερινός αυτοκινητόδρομος) βρίσκεται η βρύση του αράπη. Κάτω από τη σημερινή Κρυσταλλοπηγή βρίσκεται πάλι βρύση του αράπη με οξυκόρυφο τόξο. Έξω από το Μαργαρίτι βρίσκεται η μεγάλη βρύση μπαξές τ’ αράπη και στο Λύχνο της Πάργας πάνω από το παλιό υδατογέφυρο βρίσκεται μισοχωμένη η βρύση του αράπη.
Στην Πλαταριά δίπλα στην Γκρόπα-Κίτου βρίσκεται το πούσι του αράπη.
Φυσικά δεν υπήρχαν τόσοι αράπηδες ιδιοκτήτες ή κατασκευαστές βρυσών και πηγαδιών στην περιοχή. «…Ένα πλήθος λαϊκών αφηγήσεων συνδέεται με την πίστη σε υπερφυσικούς φύλακες των κρηνών (δράκοντες, αράπηδες, λάμιες) που φυλάσσουν το νερό και τιμωρούν όσους πλησιάζουν να πιούν ή να αντλήσουν…»
Ο αράπης «…είναι ο φύλακας του νερού, ενός στοιχείου της φύσης που ο άνθρωπος οικειοποιείται για τις δικές του ανάγκες. Αυτόν πρέπει να εξευμενίσει[1] και η τέχνη προσφέρει το μέσον: την ολόγλυφη παράσταση της κεφαλής του. Ο άνθρωπος πάντα απεικονίζει την υπερδύναμη που φοβάται και σέβεται μαζί…»[2] Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η βρύση του αράπη στα Πράμαντα Ιωαννίνων όπου και η αντίστοιχη πέτρινη κεφαλή που από το στόμα της κυλάει το νερό. Όμως στην ελληνόφωνη Θεσπρωτία δεν υπάρχει αντίστοιχη βρύση και δεν έχει σωθεί ούτε μιας παράσταση κεφαλής. Οι περιοχές όπου εμφανίζονται οι αντίστοιχες βρύσες είναι αρβανιτόφωνες. Έτσι οδηγούμαστε στην υπόθεση ότι δίπλα στις περισσότερες βρύσες φύτρωνε ένας πλάτανος κι έτσι οι αρβανίτες ονόμαζαν την περιοχή βρύση (krua) στο ράπι, (rrap, πλάτανος). Οι αρβανίτες, τη βρύση της Σέλλιανης (σημερινής Κρυσταλλοπηγής) κοντά στην οποία υπάρχει και ο τεράστιος πλάτανος την ονόμαζαν βρύση ι ράπιτ (ελληνικά τη βρύση και αρβανίτικα τον πλάτανο ράπι στη γεν. ράπιτ)[3].
Οι ελληνόφωνοι από παραδρομή και με βάση την παράδοση που προαναφέραμε, το εκλάμβαναν ως βρύση του αράπη κι έτσι διατηρήθηκαν αυτά τα μικροτοπωνύμια ως τις μέρες μας.
[1] Οι αρχαίες τελετές επέζησαν ως τις μέρες μας μεταλλαγμένες σε «Θεοφάνεια» με τους ιερείς και τους πιστούς να καθαγιάζουν κυρίως τις πολύτιμες βρύσες. Χαρακτηριστική η περίπτωση της παλιάς Σαγιάδας, όπου εξ αιτίας ενός μεγάλου σεισμού, το νερό έφυγε από τη θέση του στο κέντρο του χωριού και εμφανίστηκε κάτω από τα βράχια αρκετά μακριά. Εκεί έχτισαν το καινούριο πηάδι και είχαν τον τρόμο, μήπως εξαφανιστεί και από κει κι έτσι αναγκαστεί το χωριό να μετοικήσει. Οι τελετές των Θεοφανείων γινόταν στη βρύση αυτή και αρκετά χρόνια αργότερα ενώ το χωριό είχε κατεβεί δίπλα στη θάλασσα, ανέβαιναν στην παλιά τους βρύση για την τελετή…
[2] Μαρία Τσούπη, Ηπειρώτικα λιθόγλυπτα, Τέχνη και κοινωνία, Ανιχνεύοντας στο Ζαγόρι, Εκδόσεις Εφύρα, Ιωάννινα 2006, σ. 191,193.
[3] Τις πληροφορίες χρωστάω στο δάσκαλο Φώτη Αθανασίου από την Ποταμιά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου