Παραμυθιά

Ρίψη προκηρύξεων από αεροπλάνο στην Παραμυθιά. Φωτογραφία Κώστα Μπαλάφα.

Πρέπει να είναι τραβηγμένη μετά την εκδίωξη του ΕΔΕΣ από τον ΕΛΑΣ στην Κέρκυρα. Την Παραμυθιά κατέλαβε ο ΕΛΑΣ. Χειμώνας 1944-1945.

Πλεσίβιτσα

Το πρώτο αμάξι που έφτασε στην πλατεία της Πλεσίβιτσας. (Αρχείο Ιωάννη Πέγκα)

Γουμενίτσα

Το "ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ" στο λιμάνι της Ηγουμενίτσας. Από τη σειρά καρτ ποσταλ με θέμα την Ηγουμενίτσα.
(στην παρακάτω φωτογραφία το πλοίο ΗΓΟΥMΕΝΙΤΣΑ από το Σωματείο Ναυτικών Κέρκυρας)

Γουμενίτσα

Άποψη της Γουμενίτσας.

Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ

Η ...άλλη πλευρά του λόφου. Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ από τον ίδιο τον Κώστα Κολιγιάννη (Παύλο Αρβανίτη), από το περιοδικό ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ (τευχ. 1 Γενάρης 1949).

                    Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ

                   Του σ. ΚΟΛΙΓΙΑΝΝΗ (Π. Αρβανίτη), Υποστράτηγου

Είναι απαραίτητο να ειπωθούν λίγα πράγματα για την κατάσταση που υπήρχε τουλάχιστο την τελευταία ημέρα, στη Μουργκάνα όταν αποφασίστηκε ο ελιγμός.

Τις επιχειρήσεις του 1948 ο εχθρός τις άρχισε από τη Μουργκάνα. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Ήθελε να ξεκαθαρίσει τα μετόπισθέν του, για να μπορέσει απερίσπαστα να στραφεί προς το Σμόλικα –Γράμμο που ήταν συγκεντρωμένες οι κύριες δυνάμεις του Δ.Σ.Ε. και ακόμα να μας αφαιρέσει ένα ορμητήριο για ολόκληρη τη Δυτική και Νότια Ήπειρο. Μαζί όμως μ’ αυτά ο εχθρός ήξερε πως για τις δυνάμεις μας της Μουργκάνας ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ελιχθούν σε άλλους χώρους. Γι αυτό και επεδίωκε και πίστευε σοβαρά ότι ήταν δυνατό με την κατάληψη της Μουργκάνας να εξοντώσει τις εκεί δυνάμεις μας ή να τις σπρώξει μέσα στην Αλβανία εξασφαλίζοντας έτσι μια πρώτη σημαντική κάπως και εντυπωσιακή επιτυχία απαραίτητη για το ξεκίνημα για το Γράμμο. Είναι γνωστό πως στις δυό πρώτες επιχειρήσεις της Άνοιξης (Φλεβάρης –Μάρτης και Απρίλης) ο εχθρός απέτυχε ολοκληρωτικά και αντί να πάει στο Γράμμο με μια σημαντική νίκη, ξεκίνησε με δυό σημαντικώτερες ήττες στην πλάτη του και με τη Μουργκάνα στα μετόπισθέν του. Μετά το Γράμμο στις 28 Αυγούστου 1948 άρχισε νέες επιχειρήσεις στη Μουργκάνα.

Αυτή τη φορά τις οργάνωσε καλύτερα συστηματικώτερα. Συγκέντρωσε δυό μεραρχίες πεζικού – την ΧΙΙΙ και Χ, 4 τάγματα εθνοφρουράς μια ίλη ιππικού, 60 περίπου πυροβόλα όλων των διαμετρημάτων, τάγκς, αντιαρματικά, αεροπορία κλπ. Έφτιασε τρεις δημόσιους δρόμους ως τα ριζά σχεδόν της Μουργκάνας από Φιλιάτη-Πόβλα, Λεφτοκαρυά-Τσαρακλιμάνη, Λίστα Κεράσοβο Γρεμένικο Ασήμι. Τη διεύθυνση την ανέλαβε ο ίδιος ο Τσακαλώτος. Οι υπερασπιστές της Μουργκάνας ήταν όλοι-όλοι τρία τάγματα στη γραμμή μια διλοχία Σουλιού και ένας λόχος Δημοκρατικής Νεολαίας μειωμένης δύναμης, σαν εφεδρεία και αντιμετώπισαν τον ασύγκριτα ανώτερο σε δύναμη και μέσα εχθρό δέκα εννέα ημέρες (28)8-16)9)

Στις 16)9 η κατάσταση ήταν η παρακάτω:

α) Στο δεξιό της διάταξής μας βρίσκονταν το ΙΧ τάγμα μας που κατείχε τα υψώματα Βερτόπ – Σταρόβα – Ταβέρα, υψ. Βαπούριου. Εκεί ενεργούσε η 74 εχθρική ταξιαρχία που κατείχε τα υψώματα Τζελίλ Μελίσοβο Πόβλας, Πλόκιστα, Μεγάλη Ράχη, Βορτόπια. Από την αρχή των επιχειρήσεων ως το τέλος δεν μπορούσε ο εχθρός να προχωρήσει στον τομέα αυτόν ούτε ένα βήμα παρόλες τις συνεχείς επιθέσεις του προς Ταβερά – Τσαμαντά.

β) Στο κέντρο βρίσκονταν το 3 τάγμα μας που κατείχε τα υψώματα Κάστρο Πόλης, Προφ. Ηλία, Λειά, Στάλο, Τσεροβέτσι, Σκουταριό, Ανώνυμο Β.Δ. Σκουταριού (ύψομ. Νέστορα).

Εκεί η 76 εχθρική Ταξιαρχία από Τσαρακλιμάνη Λίστα Γλούστα, ύψωμα 858 και Καστρί ενεργούσε κυρίως κατά του Στάλου και Προφ. Ηλία – Λειά. Και εδώ το μέτωπο μας κρατούσε γερά.

γ) Στο αριστερό της διάταξής μας βρισκόταν το 20 Τάγμα μας από μονή Μακρυαλέξη ΝΔ υψώματα χωριού Αγ. Μαρίνα. Ο εχθρός είχε καταλάβει με τις 75 και 35 Ταξιαρχίες το χωριό αγ. Μαρίνα, αγ. Αποστόλους και Μεσοβούνι και ενεργούσε προς υψ. 1806 (Κορυφή Μουργκάνας) και προς ανώνυμο ΒΔ Σκουταριού (ύψ. Ντέστορα). Στον τομέα αυτόν που ο εχθρός κάνει την κύρια προσπάθεια έχει διατεθεί όλη η εφεδρεία μας: ένας λόχος από το 3^ο τάγμα, μια διμοιρία από το ΙΧ τάγμα που πάρθηκαν από τη γραμμή και ο ουλαμός λοχιών δύναμης δυό διμοιριών. Οι μάχες στον τομέα αυτόν είναι σκληρές και συνεχείς νύχτα- μέρα. Ο εχθρός εκμεταλλεύεται το πρώτο ρήγμα που άνοιξε στο άκρο αριστερό μας και ρίχνει στη μάχη κατά κύματα εξ τάγματα (35 και 75 ταξιαρχίες) χτυπάει αδιάκοπα και συγκεντρωτικά με 20 πυροβόλα και πολλά αντιαρματικά πάνω σε δυό πολυβολεία μας. Παραβιάζει επανειλημμένα το αλβανικό έδαφος: επιμένει να πιάσει μέχρι το βράδυ την κορυφή (1806). Τα τμήματά μας τον αντιμετωπίζουν με πραγματικό ηρωισμό, κινούνται σε τελείως γυμνό έδαφος ακάλυπτα εκτεθημένα σε όλα τα πυρά του εχθρού και κάτω από συνεχή βομβαρδισμό και πολυβολισμό αεροπλάνων. Συνέχιση της αντίστασης μπορούσε να γίνει στην Κορυφή (1806) Καστρόπολη, Βέρτοπ, Στούγκαρα. Αυτή όμως –χωρίς τελικά να μπορούσε να κρατηθεί η Μουργκάνα- θα είχε σαν σίγουρο αποτέλεσμα:

α) Τα τμήματά μας να μάχονται έξω από οργανωμένες θέσεις στα ολόγυμνα υψώματα της Μουργκάνας εκτεθημένα στα πυρά του εχθρικού πυροβολικού και της αεροπορίας.

β) Να μην μπορεί να γίνει πετυχημένος ελιγμός προς οποιαδήποτε κατεύθυνση χωρίς να υπάρχει πια καμμία άλλη διέξοδος παρά ή να διαλυθούν τα τμήματα σε μικροομάδες ή να επαναληφθεί το Ζάλογγο, δηλαδή ο εχθρός θα πετύχαινε το σκοπό του.

Γι αυτό στις 16)9 το πρωί αποφασίστηκε να ελιχθούμε. Ζητήσαμε και πήραμε την έγκριση από το Γ.Α. που μας έδωσε και την τελική κατεύθυνση. Την περίπτωση όμως του ελιγμού την είχε πάρει υπόψη του ο εχθρός και αυτή τη φορά είχε πάρει τα μέτρα του με τις υπόλοιπες δυνάμεις της Χ μεραρχίας, με 4 τάγματα εθνοφρουράς, ιππικό και χωροφύλακες μάϋδες και μηχανοκίνητα είχε κλιμακωθεί σε βάθος ώστε να μη μπορέσουμε να σπάσουμε πουθενά. Η σχετικά μικρή έκταση του μετώπου του έδινε αυτή την ευκαιρία. Εκτός από τη διάταξη που αναφέρουμε πιο πάνω κατείχε ακόμα στο δεξιό μας τους Άγιους Πάντες Αγ. Νικόλαο, και τα υψώματα Κουρκίζα και Τούρλα. Στο κέντρο, το ύψωμα Βελούνα Τσαρακλιμανιού, Κάτω Λάβδας και όλες τις διαβάσεις του Καλαμά από Βρωσίνα ως το Ράϊκο. Στο αριστερό την Καστάνιανη Βαλτίστα, Κτίσματα, Κεράσοβο Στρατίνιστα Γκρεμίτικο Ασήμι Βαλεντία και όλες τις διαβάσεις του Κασιδιάρη. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθούν και τα φυσικά εμπόδια που περιβάλλουν την περιοχή της Μουργκάνας.

Ο απέραστος Καλαμάς και οι δημόσιοι δρόμοι, Γιάννενα-Φιλιάτες, Ζήτσα και Γιάννενα- Καλπάκι- Κακαβιά. Ακόμα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση ήταν αδύνατο να βρεθούμε έξω από τη διάταξη του εχθρού και σε μια νύχτα με ένα άλμα. Ελιγμός μας προς Β. Πωγώνι αποκλείστηκε λόγω της πολύ πυκνής και σε βάθος διάταξης του εχθρού. Προς Σούλι αποκλείστηκε επίσης γιατί το πέρασμα του Καλαμά θα μπορούσε να γίνει μόνο το δεύτερο βράδυ οπότε ο εχθρός είχε στη διάθεσή του όλη την ημέρα να συγκεντρώσει πολλές δυνάμεις στο δημόσιο δρόμο Γιάννινα Φιλιάτες και στα υποχρεωτικά περάσματα του Καλαμά. Αποφασίστηκε χωρίς κανένα δισταγμό να γίνει προς Ζαγόρια με δρομολόγιο:

Λειά- Γαρδίκι- Ριζό- Γρανιτσοπούλα- σαν πρώτο άλμα. Δεύτερο άλμα Γρανιτσοπούλα- Δεσποτικό- Ιερομνήμη- Μουζάκι ύψωμα Χρυσοράχη. Και μετά με μια υπερένταση όλων των δυνάμεών μας χωρίς σταθμό να περάσουμε τις πρωινές ώρες το δημόσιο δρόμο στους Νεγράδες και να καβαλήσουμε στο Μιτσικέλι πριν καλά-καλά συνέλθει ο εχθρός από τον αιφνιδιασμό και συγκεντρώσει εκεί δυνάμεις.

Από ώρα 20 της 16)9 άρχισε η απαγκίστρωση των τμημάτων μας. Στις 23 η ώρα είχαν συγκεντρωθεί στο χώρο του χωριού Λειά κάτω από τη μύτη του εχθρού όλα τα τμήματα με πάνω από 300 μεταγωγικά. Πίσω έχουν μείνη ελαφρά τμήματα που κρατούν την επαφή με τον εχθρό ως τις πρωινές ώρες. Οι μικρές αυτές ομάδες, σύμφωνα με διαταγή, ελίχτηκαν μόνες τους και ενώθηκαν αργότερα με τμήματά μας που δρουν στο Βόρειο Πωγώνι.

συνεχιζεται

Η πτώση της Μουργκάνας

16 Σεπτέμβρη 1948. Σαν απόψε πριν από 69 χρόνια, έπεσε "το άπαρτο κάστρο της λευτεριάς" η ΜΟΥΡΓΚΑΝΑ!
Το έγγραφο του στρατού περιγράφει την ιστορική αυτή μέρα από την πλευρά των νικητών:

Σπύρος Μελετζής

Η τελευταία συνέντευξη του μεγάλου φωτογράφου Σπύρου Μελετζή. Δείτε την εδώ.

Ψάχνοντας για τις παλιές φωτογραφίες του θεσπρωτικού χώρου ήταν μοιραίο να οδηγηθούν τα βήματά μου στο σπίτι του Σπύρου Μελετζή στην Αθήνα.

Σε βιβλία και περιοδικά έβλεπα τις φωτογραφίες του από την Παραμυθιά, το Σούλι και x: Γηρομέρι, κι από την ποιότητα της δουλειάς του καταλάβαινα το μέγεθος και την αξία του αρχείου που έκρυβε εκείνο το παλιό σπίτι ανάμεσα στις πολυκατοικίες.

Ο Σπύρος Μελετζής μαθημένος από τις μυριάδες των περίεργων που τον είχαν κατά καιρούς επισκεφτεί με δέχτηκε φιλόξενα κι άκουσε την πρότασή μου για την έκδοση του αρχείου του που αφορούσε στη Θεσπρωτία.

Το γεγονός ότι ήμουν Θεσπρωτός κι ότι ερευνούσα το αρχείο του Φρεντ Μπουασονά στη Γενεύη τον έκαναν να με προσέξει.

Στη δεύτερη επίσκεψή μου, πρότεινε να έρθει στη Θεσπρωτία να φωτογραφίσει και παλι όσα μέρη είχε φωτογραφίσει παλιότερα - από το 1937. Η αρχική ιδέα της έκδοσης προέβλεπε μια νέα φωτογράφηση της θεσπρωτικής Γης, ώστε να γίνει άμεσα κατανοητή η αλλαγή μέσα από τη σύγκριση των εικόνων.

Το καλοκαίρι του 1977, ο μεγάλος στην ηλικία αλλά έφηβος στη διάθεση Σπύρος Μελετζής πραγματοποίησε το σχέδιό του.

Ταξίδεψε όχι μόνο στα μέρη που είχε φωτογραφίσει αλλά και σε γωνιές της Θεσπρωτίας που δεν είχε ως τότε επισκεφτεί.

Πήγε στον Αχέροντα και τον Καλαμά, στην Ηγουμενίτσα, τους Φιλιάτες, την Παραμυθιά, το Μαργαρίτι και την Πάργα, αλλά και στη Γκούμανη, τη Ντόλιανη, και την Οσδίνα καθώς και σε απομακρυσμένα χωριά όπως η Κώτσικα.

Σταματούσε να φωτογραφίσει κάθε φορά που έβλεπε κοπάδια. Τον ενθουσίαζαν τα ποτάμια, τα ξωκλήσια και τα μοναστήρια...

Επέμενε να φωτογραφίσει πάλι τον Αχέροντα. Ήθελε να βρει τα βράχια που φωτογράφισε το 1970. Μας είχε διηγηθεί πολλές φορές πώς πέρασε τότε το ποτάμι...

Το ποτάμι, σε πολλά σημεία του, είναι βαθύ και το νερό του πολύ κρύο, ακόμα και το καλοκαίρι. Οι ανιψιές του, που τον συνόδευαν, τον πρόσεχαν υπερβολικά και δεν έδιναν την... άδεια για το εγχείρημα. Έτσι, σε ορισμένα σημεία αναγκάστηκα να τον πάρω στην πλάτη μου για να προχωρήσουμε μέσα στο φαράγγι.

Οι τουρίστες γύριζαν και κοιτούσαν με περιέργεια το παράξενο θέαμα, όμως εμείς περπατούσαμε προς το στόχο!

Σ’ όλη τη διάρκεια που περπατούσαμε στο ποτάμι απάγγελλε στίχους του Λουκιανού, που τους θυμόταν από μια σχολική παράσταση στην πατρίδα του, την Ίμβρο.

Αστειευόμενος, του είπα ότι εφ’ όσον τον κουβαλάω στον... Άδη, θα ήθελα το ναύλο μου, κι αυτός άρχισε να απαγγέλλει...

...Επρόκοψα και των νεκρών τους ναύλους να πληρώνω,

Δε φτάνει που τους κουβαλώ και που τους καμαρώνω,

Δε φτάνει που τους οδηγώ σαν πρόβατα στη μάντρα

Και δεν αφήνω να χαθεί γυναίκα ούτε άντρα.,

Μόνο και ναύλο θες εγώ να δίνω γι αυτά ούλα

Καινούρια ολοκαίνουρια να ράψεις μια σακούλα...

Ο μπάρμπα-Σπύρος ήταν εξαιρετικός αφηγητής και λάτρευε τα αστεία. Τα βράδια, στη Σαγιάδα όπου διανυκτέρευε, καθόμασταν μέχρι αργά και τον ακούγαμε να διηγείται τις περιπέτειες της ζωής του.

Δεν μπορούσε βέβαια να κρύψει την αγάπη του για τη φωτογραφία. Μας συμβούλευε να μην εντυπωσιαζόμαστε από τα φανταχτερά πράγματα στη φωτογραφία, τα ηλιοβασιλέματα και τα συναφή. Την άλλη μέρα, όμως, με ένα πονηρό χαμόγελο, μας καλούσε να φωτογραφίσουμε το... υπέροχο ηλιοβασίλεμα της Σαγιάδας!

Ο Σπύρος Μελετζής διέσωσε, με το φωτογραφικό φακό του, την εικόνα της Θεσπρωτίας από το 1937 ως.το 1960, εποχή των μεγάλων αλλαγών.

Συνεχίζοντας το έργο του Ελβετού φωτογράφου Φρεντ Μπουασονά τον οποίο θαύμαζε, ο Σπύρος Μελετζής έβαλε στην ιστορία της Θεσπρωτίας την προσωπική του σφραγίδα, σφραγίδα ενός μεγάλου δημιουργού που αφιέρωσε τη ζωή του στη φωτογραφία.

Η επιλογή των φωτογραφιών έγινε από τον ίδιο το δημιουργό τους, ο οποίος παρακολούθησε τη διαδικασία της ηλεκτρονικής σάρωσης και της επεξεργασίας τους.

Ο ίδιος καθόρισε και την τελική μορφή των φωτογραφιών.

Το λεύκωμα "Φωτογραφίζοντας τη Θεσπρωτία με τον Σπύρο Μελετζή" είναι το πολύτιμο δώρο που μας χάρισε αυτός ο ήσυχος άνθρωπος με το χαμόγελο στα χείλη και την καρδιά γεμάτη αγάπη, που, παρά τις διακρίσεις και τα βραβεία, έμεινε απλός μέχρι τα βαθιά γεράματά του.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΣΙΑΚΟΣ

Εγνατία

Από την υποδοχή του πλοίου ΕΓΝΑΤΙΑ στην Ηγουμενίτσα. Το στήσιμο του χορευτικού με τις φορεσιές από τα κατοχώρια (Φοινίκι, Σίδερη, Γηρομέρι, Φανερωμένη) θυμίζει Σπύρο Μελετζή, αλλά δεν παίρνω και όρκο!

Ρίο Αντίρριο

Μιά και το ρίξαμε στις παλιές φωτογραφίες, το λεωφορείο της γραμμής Ηγουμενίτσα- Αθήνα στο Ρίο-Αντίρριο to 1960. (Από Σωματειο ναυτικων κερκυρας).

Μαζαρακιά

Μπακάλικο- καφενείο στη Μαζαρακιά. Στο ντεζιάκι, ο Κίτσιο Νάσιης (πάππος του Σπύρου Αθανασίου που ανέβασε και τη φωτογραφία).

        ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΛΛΟΣ ΘΕΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΛΑΧ!

Την ίδια στιγμή που χριστιανοί και μουσουλμάνοι συγκρούονταν στα πεδία των μαχών, παλεύοντας για την πίστη του Χριστού ή για τη μοναδικότητα του Αλλάχ, σ’ ένα χριστιανικό ναό, κάποιος ταπεινός ζωγράφος σχεδίαζε μια τέλεια φάρσα!

Ο καθεδρικός ναός της Σάρτρ, μιάς πόλης της Γαλλίας λίγα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Παρισιου, άρχισε να χτίζεται (πάνω σε παλιότερα ερείπια) το 1194 κι εγκαινιάστηκε το 1260.

Η αρχιτεκτονική του είναι ρωμανικού ρυθμού, αλλά αρκετά ιδιόρρυθμη, καθώς από την πρόσοψή του ξενίζει με τα δυο ασύμμετρα κωδωνοστάσια –πύργους.

Εκατόν εβδομήντα έξι παράθυρα, ρίχνουν άπλετο φως στο ναό ο οποίος κοσμείται με βιτρό, που αν έμπαιναν στη σειρά, θα κάλυπταν μια πλατεία δύο χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων!

Για τον μεσαίωνα, αυτά τα μεγέθη ήταν τεράστια και ανάλογη ήταν η προσέλευση των προσκυνητών στον υπέρλαμπρο ναό. Χιλιάδες πιστών συνέρρεαν για να προσκυνήσουν μέσα σε μια πανδαισία χρωματιστού φωτός, θείων αρωμάτων και κουδουνιστών νομισμάτων που έπεφταν στα ιερά παγκάρια.

Μεγαλύτερο προσκύνημα «η Παναγία η υπό την γην», ένα άγαλμα της παρθένου το οποίο οι ιερείς έκρυβαν ζηλόφθονα στις δεκάδες μυστικές κρύπτες του ναού, μέσα στη γη.

Οι χρωματιστοί υαλοπίνακες που μας ενδιαφέρουν, βρίσκονται στα τρία δυτικά βιτρό του μητροπολιτικού ναού που στα χρόνια 1150-1160 διακοσμήθηκαν με εικονογραφικές παραστάσεις της ζωής του Χριστού. Η ιστορία των τριών μάγων, ενός αγαπημένου μύθου της χριστιανοσύνης, καλύπτει έξι φύλλα του κεντρικού υαλοπίνακα που είναι αφιερωμένος στην παιδική ηλικία του Ιησού.

Σε ένα μεγάλο ύψος, δέκα μέτρα πάνω από το δάπεδο, βρίσκονται οι τρεις ανατολίτες βασιλιάδες. Σχεδόν σε φυσικό μέγεθος, κρατούν από ένα δώρο για τον νεογέννητο Χριστό: Ένα χρυσό νόμισμα, διαμέτρου 4-5 εκατοστών.

Ποιος θα μπορούσε από το επίπεδο του εδάφους να διακρίνει καθαρά το χρυσό νόμισμα; Κανείς. Όμως ο ευσυνείδητος χαράκτης του υαλογραφήματος, φρόντισε να δώσει ένα πολύ πιστό σχέδιο του νομίσματος, λες κι αυτοί που θα το έβλεπαν θα μπορούσαν να πετάξουν σαν οι ανάγλυφοι άγγελοι δέκα μέτρα πάνω από το βαρύ μεσαιωνικό λιθόστρωτο του ναού.

Το θέμα της επίσκεψης των μάγων στη Βηθλεέμ και οι συμβολικές προεκτάσεις που το συντροφεύουν, απασχόλησε χιλιάδες καλλιτέχνες από τη στιγμή που ο Ματθαίος αποφάσισε να το συμπεριλάβει στη διήγησή του (Β 9-12).

Το βιτρό όμως του καθεδρικού ναού της Σάρτρ, τόσο κοντά στην Ισπανία όπου μαίνονταν την ίδια εποχή ο άγριος πόλεμος μεταξύ των χριστιανών και των μουσουλμάνων, έχει μια περίεργη ιδιαιτερότητα.

Ο λόγος είναι απλός: Αντί για τα συνηθισμένα δώρα, οι βασιλιάδες της ανατολής που ακολούθησαν το υπέρλαμπρο αστέρι, φέρνουν στο Μεσσία από ένα νόμισμα όπως προαναφέραμε.

Παρότι ο ναός συγκέντρωσε από την αρχή το ενδιαφέρον των ερευνητών όλου του κόσμου, κι εκατομμύρια προσκυνητές λείαναν με τα σαντάλια τους το δάπεδο, κανείς δεν σκέφτηκε μέχρι το 1985 να μελετήσει τα νομίσματα αυτά.

Μπορούμε να φανταστούμε την έκπληξη του Φρανσουά και του Μισέλ, όταν διαπίστωσαν ότι ο «αγράμματος» όπως τον χαρακτηρίζουν στη μελέτη τους, ζωγράφος του υαλογραφήματος, είχε αποτυπώσει με ακρίβεια ένα αλμοραβικό δηνάριο!

Τα νομίσματα αυτά κόπηκαν στην Αλ Άνταλους (την αραβική Ισπανία) το πρώτο μισό του 12^ου αιώνα, λίγο πριν την εισβολή των Βερβέρων Αλμοχάδων που επέβαλαν την εξουσία τους το 1147.

 Ένα τέτοιο νεόκοπο χρυσό νόμισμα πρέπει να κρατούσε στα χέρια του ο ανώνυμος καλλιτέχνης, όταν έφτιαχνε τη μνημειώδη σύνθεση της προσκύνησης των Μάγων.

Το αλμοραβιδικό δηνάριο ήταν εκείνη την εποχή το μόνο χρυσό νόμισμα που κόπηκε στον ευρωπαϊκό χώρο, αλλά σίγουρα όχι το μοναδικό , μέσα στα εκατοντάδες χρυσά νομίσματα που κυκλοφορούσαν ταυτόχρονα, λαμπρύνοντας με τη χρυσή τους λάμψη το…σκοτεινό μεσαίωνα. Θα περίμενε βέβαια κανείς ότι οι βασιλιάδες της ανατολής, που συνήθως τους παριστάνουν ως Άραβες, με κελεμπίες και τουρμπάνια (ο ένας μάλιστα ο Βαλτάσαρ συνήθως είναι μαύρος) ήταν φυσικό να κρατάνε αραβικά νομίσματα.

Αλλά οι υαλοπίνακες της Σάρτρ, παρουσιάζουν «βασιλιάδες με κορμοστασιά και στολή που εμπνέονται από την πλέον παραδοσιακή δυτική εικονογραφία». «Άραγε» αναρωτιέται η Κατερίνα Στενού «δεν έχει ο ζωγράφος συνείδηση του συμβόλου, ή θέλησε με τη ρεαλιστική και κυριολεκτική αναπαράσταση να επισημάνει μια πολιτιστική ταυτότητα; Μια διστακτική αναγνώριση της ετερότητας, ανεπαρκής αλλά αναγκαία προϋπόθεση για τη γέννηση της ανεξιθρησκείας, εκφράζεται με αυτόν τον τρόπο την εποχή των Σταυροφοριών, σαν μια ακούσια ψιθυρισμένη υπόσχεση ειρήνης…»

Γιατί όμως τόση προσπάθεια από τους ερευνητές, να παρουσιάσουν ως «αγράμματο» ή χωρίς «συνείδηση του συμβόλου» τον ανώνυμο καλλιτέχνη; Ο οποίος μάλιστα, για να εξασφαλίσει ότι κανείς δεν θα διακρίνει τη…λαθροχειρία του, φρόντισε να αποτυπώσει κατά τη στιγμή της συναρμολόγησης και της μολύβδωσης, αντεστραμμένο το νόμισμα με την επιγραφή του.

(Αιώνες αργότερα, κάποιος άλλος συνάδελφός του στην Ιταλία της Αναγέννησης, θα χρησιμοποιούσε το ίδιο κόλπο γραφής για να μπερδέψει τους περίεργους…)

Δεν θα υπήρχε τόση αμηχανία, αν στα δηνάρια αυτά δεν ήταν (την εποχή των σταυροφοριών και των συγκρούσεων στην Ιβηρική, μέσα σε έναν από τους μεγαλύτερους ναούς της χριστιανοσύνης) καθαρά γραμμένη στις τρεις κεντρικές γραμμές του νομίσματος, η ισλαμική διακήρυξη πίστης:
      ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΛΛΟΣ ΘΕΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΛΑΧ,

                                 ΤΟΝ ΕΝΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΙΚΟ!

                                                 Σαγιάδα, 6 Σεπτέμβρη 2017

παπάδων συνέχεια

Λέω να ανεβάσω όλες τις φωτογραφίες που μούστειλε ο Αντρέας.
Οι παπάδες (αυτή τη φορά με μητροπολίτη τον Τίτο Ματθαιάκη) στο οικοτροφείο στο Φιλιάτι.
Ο μικρός Τίτος (ο και "Τιτάκος" επονομαζόμενος) με το σταυρό δίπλα του. Ο παπαΓιώργης της Σαγιάδας στην πίσω σειρά. Ο παπα-Μιχάλης μπροστά.

Σύναξη στη μονή Γηρομερίου

17 Αυγούστου 1951. Συνέδριο στη μονή Γηρομερίου.
 Στη μέση καθιστός ο τότε δεσπότης Παραμυθιάς (και πρωτοπαλίκαρο του Ζέρβα) Δωρόθεος Νασκαρης. Δεύτερος από αριστερά ο παπάς της Σαγιάδας Γιώργος Αλεξίου.
Ο παπαΜιχάληςΚαίσαρης από το Λίμποβο πρέπει να είναι στη μέση των όρθιων (θα μας πει ο εγγονός του που μου έστειλε τη φωτογραφία).

Λιμποβίτισσες με τις παραδοσιακές τους φορεσιές φωτογραφίζονται (ίσως στη δεκαετία του '50)
Αρχείο Ανδρέας Μίγκος.

Λίμποβο

Δημοτικό Σχολείο Λιμπόβου 1947. Πρέπει να είναι Άνοιξη ή Φθινόπωρο του 1947. Υπάρχουν άντρες στη φωτογραφία οι οποίοι έφυγαν για το Φιλιάτι όταν ροβόλησαν οι αντάρτες το Νοέμβρη του 1947.
Αρχείο Αντρέα Μίγκου, τον οποίο κι ευχαριστώ.

Θεογέφυρο

Γι αυτούς που επιμένουν ότι το Θεογέφυρο δεν είναι ΚΑΙ ανθρώπινο κτίσμα.

Ήρωες και Μάρτυρες

Άλλο ένα πολύτιμο βιβλίο για τον Εμφύλιο προστέθηκε στη συλλογή. Πολλές πληροφορίες για τους νεκρούς της κατοχής και του εμφύλιου. Ανάμεσά τους ο Προκόπης κι ο Σπύρος Σκεύης ο Σπύρος Κόκκορης κ.α
Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε τον Αύγουστο του 1952 στην "Υπερωρία" (τις σοσιαλιστικές χώρες) από το εκδοτικό ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ. Ανατυπώθηκε στην Αθήνα από τις εκδόσεις του Π. Παπκωνσταντίνου.

Περί Ελένης

Είδα προχτές (επιτέλους) την ταινία Ελένη που βασίζεται στο πολυσυζητημένο βιβλίο του Νίκου Γκατζογιάννη. Προσπάθησα πολλές φορές στο παρελθόν, αλλά σκόνταφτα πάνω στα "αριστερά" αντανακλαστικά μου. Τώρα ήρθε ο καιρός να τη δω και να γράψω και δυο κουβέντες.
Δεν θα μιλήσω για το βιβλίο, αυτό θα πάρει πολύ χρόνο ακόμα.
Θα ήθελα να συζητήσω ξανά με τον Νίκο Γκατζογιάννη και να μου λύσει κάποιες απορίες. Θα δούμε.
Η ταινία λοιπόν. Καλογυρισμένη, κι αν έλειπαν τα ονόματα που την καρφιτσώνουν πάνω στη Μουργκάνα, θα μπορούσε να ήταν μια υπόθεση της Σικελίας ή της Ισπανίας όπου πραγματικά γυρίστηκε. Τα ονόματα όμως επιμένουν: Ελένη Γκατζοϊάννης (γλωσσοδέτης στα χείλη των ξένων ηθοποιών). Και το χωριό, το Λία. Με το λάμδα της λέξης λαός κι όχι της ελιάς.
Μεγάλη βλακεία που απαγορεύτηκε το γύρισμα της ταινίας στη Μουργκάνα.
Καλή η Ισπανία, αλλά το σκηνικό του Λιά, άσχετο.
Πολύ καλή η Kate Nelligan στο ρόλο της Ελένης. Κατάφερε να κρατήσει έναν άγρια φορτισμένο ρόλο μακριά από την αρχαία τραγωδία. Αναγκαστικά όμως έπαιξε το ρόλο της Υπατίας, φιλοσοφώντας σε κάθε περίπτωση. Αντίθετα, κακός ο John Malkovich. Είχε παραπάρει (ή τον έβαλαν να παραπάρει) πολύ στα σοβαρά το ρόλο του. Εκνευριστικά εκνευρισμένος!
Απρόσμενα πρωταγωνιστής, ο Σπύρος Σκεύης. Έβγαλε όλη την ταινία με ένα ατέλειωτο τσιγάρο. Καρικατούρα του κακού αντάρτη που η Ελένη τον κρύβει στο σπίτι της όταν τον ψάχνουν (ήταν βέβαια στο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας) αλλά αυτός γυρίζοντας της επιτάσσει το σπίτι και τα τρόφιμα και τελικά την σκοτώνει. Θα ήταν ο πιο κακός, αν η ταινία δεν είχε τον απόλυτα κακό:
 Τον Κατή. Αυτός πια δεν τρώγονταν με τίποτα. Κακώς δεν τον σκότωσε ο Νίκολας στο τέλος!
Οι αντάρτες, κάτι ξεπλυμμένοι γκουερίλας της λατινικής Αμερικής, ανεμίζουν ακόμα ένα λάβαρο του...ΕΑΜ ΕΛΑΣ! Ο φριχτός καθημερινός πόλεμος της Μουργκάνας, μερικά δευτερόλεπτα για τον σκηνοθέτη. Ένα σκηνικό που ανατινάζεται με τρεις εύστοχες βολές! Ά! και μια νάρκη που τινάζει στον αέρα δυο αντάρτες (κι αυτούς τους κανόνισε ο κακός Κατής).
Και τα παιδιά, για λόγους σκηνοθεσίας φεύγουν από το Λία την ημέρα της δίκης.
 (Ποτέ μην αφήσεις την πραγματικότητα να σου χαλάσει ένα καλό σενάριο)
Το άσπρο μαύρο σε όλο του το μεγαλείο.
Ούτως ή άλλως το βιβλίο είναι ένα καλογραμμένο σενάριο. Σενάριο πάνω στο σενάριο, ξεφύγαμε πολύ!
Απορώ γιατί την απαγόρεψαν αυτή την ταινία! Και γιατί κάναν τόση φασαρία οι Κουκουέδες έξω από τους κινηματογράφους, όπως οι Χριστιάνοι στο "Χριστός ξανασταυρώνεται"!

Η ταινία φτιάχτηκε για το αμερικάνικο κοινό και  δεν ακουμπάει στο βιβλίο.
Δεν ξέρω τι ρόλο έπαιξε ο συγγραφέας στο σενάριο και στα γυρίσματα, αλλά δεν νομίζω να έμεινε ευχαριστημένος στο μπάτο!

Φιλιάτι

Επίσημη εκδήλωση στο Φιλιάτι, ίσως στη διάρκεια της 4ης Αυγούστου (κρίνοντας από τα δυό κάδρα στο μπαλκόνι, που πρέπει να είναι ο Γεώργιος κι ο Μεταξάς). Το μπαλκόνι είναι πάνω από το ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟΝ ΤΗΛΕΓΡΑΦΕΙΟΝ. Η φωτογραφία από το αρχείο του Σπύρου Φραγκίσκου.

Καταρράχτες. Πολλά χρόνια μετά.

Ξανά στους καταρράχτες του Καλαμά. Πολλά χρόνια μετά. Οι "διαφωτιστικές" πινακίδες φτιαγμένες για να σε μπερδεύουν! Το μονοπάτι σε άγρια χάλια οδηγεί στο χάος! Κανείς δεν σκέφτηκε να βάλει ένα "Προσοχή, επικίνδυνο". Ας άφηναν τουλάχιστον τον καταρράχτη στην ησυχία του.
Πιο κάτω άλλες πινακίδες σε "οδηγούν" στο "Ουρανογέφυρο" Ναί, βάλτε και καμιά δεκαριά αγγέλους να πετάνε! Ότι του κατεβάσει η γκλάβα του καθένα!
Είπαμαν: Θεογέφυρο και Διαβολογέφυρο! Τώρα που το ανακαλύψαταν, θέλετε και να το...ξαναβαφτίσετε τρομάρα σας! Όπως τη Γκλίζιανη.