Η κυρά δασκάλα κι η παπαδιά.

Πολλοί θα καταλάβουν σε ποιόν αναφέρομαι
γιατί δεν έχει το ταίρι του αυτός ο παπάς.
Πλησίασε κάποτε την (τσαχπίνα) δασκάλα του χωριού
και της είπε:

"Για το χατήρι σου κυρά δασκάλα
χόρτασα την παπαδιά καβάλα!"

Χαραμάδα.

Χτες το βράδυ στο Σκάλωμα.

Μια χαραμάδα φως...

Edward Lear

Από τα έργα του Edward Lear

που παρουσιάζονται στην έκθεση

στα Γιάννενα.

(Τα περισσότερα έργα βέβαια έχουν να κάνουν με τα Ιόνια νησιά

αλλά καμιά φορά λέγοντας "Ήπειρο"

ίσως εννοούμε ολόκληρη την Ελλάδα!)

Νικόλαος Νίτσος

Σαν χτες (στις 25 Φλεβάρη του 1940)

πέθανε ο ερημίτης του Τσαμαντά,

 Νικόλαος Νίτσος.

Edward Lear

Ο Φοινικιώτης Αντώνης Ζώης

Ο μαγικός μικρόκοσμος του Λυκαβηττού με τα μάτια του Αντώνη Ζώη Ελένη Παπαθωμά, ιστορικός-λαογράφος Ζούμε, πολλοί από μας, στην πόλη. Ζούμε πάνω στην άσφαλτο και μέσα στο τσιμέντο. Το «πράσινο», όπως συνηθίσαμε να το λέμε (λες και η όλη του σημασία εξαντλείται στη συμβολή του στη χρωματική παλέτα της καθημερινότητάς μας), πανταχού απόν. Κι αν οι πνεύμονές μας συνήθισαν στην έλλειψή του, το βλέμμα μας, συχνά, αναζητεί ακόμη τα λιγοστά δείγματά του, να ακουμπήσει πάνω τους, ν’ αναπαυθεί. Δέντρα στα πεζοδρόμια και σε όσες αυλές πολυκατοικιών δεν έγιναν ακόμη χώροι στάθμευσης, λίγες σπιθαμές από γκαζόν και φανταχτερά λουλούδια στις πλατείες, πικροδάφνες (οι παρεξηγημένες των ρεμάτων και των εθνικών οδών) και φοίνικες (μάρτυρες λανθάνοντος εξωτισμού και ψευδαισθήσεων μεγαλείου) στις διαχωριστικές νησίδες των μεγάλων λεωφόρων, γεράνια (χωρίς πολλές απαιτήσεις) και γιούκα (λόγω όγκου) στα μπαλκόνια, ιδού το μερίδιο που παραχώρησε το άστυ στη φύση για την παραμυθία των ματιών μας. Συμπέρασμα πρώτο, προσωρινό: Δεν υπάρχει αυτοφυής βλάστηση στην πόλη. Δεν υπάρχει; Ή δεν την βλέπουμε; Κάποιοι την βλέπουν, άρα υπάρχει. Ο Αντώνης Ζώης είναι ένας από αυτούς. Δεν ξέρω άλλους, αλλά χρησιμοποιώ πληθυντικό ελπίζοντας ότι δεν είναι ο μόνος. Ο Αντώνης Ζώης είναι ένας ιδιαίτερος άνθρωπος. Είναι επιστήμονας, όχι της φυσικής κληρονομιάς αλλά της πολιτιστικής: είναι αρχαιολόγος. Μετράει χρόνια πολλά σκυμμένος πάνω από τη γη και την ιστορία, να ψάχνει, να διακρίνει, να διαπιστώνει. Τα τελευταία χρόνια έχει στρέψει και αλλού το βλέμμα των ματιών και της ψυχής του: στις πέτρες και τα χώματα του Λυκαβηττού, στις ραφές των πλακών των πεζοδρομίων, στις ρωγμές των τοίχων, στα χέρσα οικόπεδα. Κι εκεί ανακάλυψε το θαύμα της ζωής: χωρίς φροντίδα, συχνά χωρίς χώμα και νερό και πάντα χωρίς φιλοθεάμον κοινό, φυτρώνουν, μεγαλώνουν και αναπαράγονται φυτά που ανθίζουν άνθη λιλιπούτειου μεγέθους και μεγαλειώδους ομορφιάς. Ο Αντώνης Ζώης τα εντοπίζει. Παρακολουθεί τον κύκλο της ζωής τους και καταγράφει την εξέλιξή τους. Τα αναζητεί στη βιβλιογραφία. Τα φωτογραφίζει. Η τρυφεράδα της ματιάς του περνάει μέσα από τον φακό της μηχανής και τα αιχμαλωτίζει σε μερικές χιλιάδες πίξελ. Κι έτσι τα κάνει ορατά και σε μας, που η βιασύνη και η συνήθεια μάς έχουν κάνει τυφλούς σε ο,τιδήποτε κάτω του ενός εκατοστού. Για το πρώτο τεύχος του MOnuMENTA ο Αντώνης Ζώης μάς έκανε ένα πολύτιμο δώρο: τις θαυμάσιες φωτογραφίες τριών από τις πιο πρόσφατες «ανακαλύψεις» του. Οι δύο αφορούν λουλούδια. Η τρίτη ένα … ζουζούνι. Και οι τρεις είναι μάθημα: μην προσπερνάς, άνοιξε τα μάτια σου και κοίτα. Η ομορφιά είναι παντού, η φύση είναι παντού, κάνε της χώρο. Μια μαργαρίτα τόση δα Από τα πιο γνωστά αυτοφυή λουλούδια της πόλης, οι μαργαρίτες, κάθε άνοιξη πλημμυρίζουν χέρσα οικόπεδα και εγκαταλελειμμένα σπίτια. Αυτές είναι μεγάλες και τις βλέπουμε όλοι. Υπάρχουν κι άλλες, μικρότατες, που χρειάζεται το ζουμ της φωτογραφικής μηχανής για να αποκαλυφθούν. Ο φωτογραφικός φακός του Αντώνη Ζώη έσκυψε πάνω από μια πεισματάρα πρασινάδα που φύτρωσε στο καθαρό τσιμέντο, σε μια από τις γνωστότερες γωνιές του αθηναϊκού κέντρου. Αντιγράφουμε από το ημερολόγιό του: «Παρασκευή, 28 Ιουλίου 2006 … Επιστρέφοντας περνάω από τη διασταύρωση Χερσώνος, Λυκαβηττού, Στρατιωτικού Συνδέσμου, ανάμεσα στα δύο κτήρια Δοξιάδη. Λίγο πιο κάτω από την κεντρική είσοδο του μικρότερου κτηρίου, κοντά στη γωνία του, όπου μερικά σκαλιά τσιμεντένια στο πεζοδρόμιο, εκεί, χωρίς ίχνος χώματος, χωρίς ραφές ανάμεσα στα σκαλιά και στα τσιμεντένια τούβλα του πεζοδρομίου, βλέπω το νέο φυτό, τρία ή τέσσερα φυτά, να έχει αρχίσει ίσως σήμερα, ίσως πριν από μια-δυο μέρες, την ανθοφορία του. Δυνατή σκιά, καθαρό τσιμέντο, ευγενικά και πανέμορφα μικρά φυτά, μέγεθος-διάμετρος περίπου 5 χιλιοστά. … το φυτό ανήκει στο μέγα πλήθος της κατηγορίας των “συνθέτων” φυτών … . … έχει το τυπικό γνώρισμα της “Μαργαρίτας”: Στην περίμετρο του άνθους είναι τα πέταλα, στο κέντρο του τα μικροσκοπικά ανθίδια. … » Ένα μικρό μπλε θαύμα Σε μια στενή βεράντα του τρίτου ορόφου, στις γλάστρες του Αντώνη Ζώη, οι … επισκέπτες, αν και απρόσκλητοι, είναι ευπρόσδεκτοι. Η φιλοξενία του ανταμείβεται με μικρά θαύματα χρωμάτων και σχημάτων. Παρακολουθούμε τη μαγεία της ανακάλυψης στις σελίδες του ημερολογίου του: «Δευτέρα, 19 Ιουνίου 2006 Σε μια σχετικώς μεγάλη γλάστρα … άρχισε να φαίνεται εδώ και δέκα μέρες περίπου ένα νέο και απολύτως άγνωστο φυτό … Το νέο αυτό φυτό αφήνεται στη γλάστρα, είναι και τώρα, στην αρχή της ανάπτυξής του, εντυπωσιακό, με φύλλα αρκετά μεγάλα, λογχοειδή-κισσοειδή, μήκους 6 και πλάτους 2 εκ. μ. … Πέμπτη, 22 Ιουνίου 2006 Σήμερα, λοιπόν, σωστή εθνική γιορτή, να δω εντελώς τυχαία να έχει … δύο άνθη ανοιχτά, γαλανά και παράξενα. Εκτός από το δυνατό γαλανό, έχουν στα πέταλα και στα σέπαλά τους και το δυνατό λευκό … . … το άνθος … βγαίνει από μια χλωρή κάψα-θήκη, της οποίας η μορφή είναι … σαν ένα κισσόφυλλο κομμένο στη μέση … » Ένα ζουζούνι-βασιλιάς Τα αγριολούλουδα είναι αγαπημένο στέκι μικρών εντόμων. Ένα από αυτά έγινε τακτικός θαμώνας στις γλάστρες του Αντώνη Ζώη. Το μέγεθός του δεν ξεπερνά τα 5 χιλιοστά αλλά η πλάτη του θα μπορούσε να είναι η παλέτα του Πόλλοκ. Βαθύ πράσινο φόντο με τόνους κιτρινωπούς, μαύρα στίγματα και περιγράμματα, κηλίδες και σχηματισμοί σε χρώμα ροδί, πορτοκαλί και υπόλευκο, και στο κέντρο να δεσπόζουν δυο μεγάλα μοτίβα στο χρώμα της αυτοκρατορικής πορφύρας. «Πόρφυρα» το βάφτισε ο Αντώνης Ζώης και νομίζω ότι του ταιριάζει. Ο ενθουσιασμός της ημερολογιακής του περιγραφής είναι μεταδοτικός: «Τετάρτη, 23 Αυγούστου 2006 … έχει ανεπτυγμένα τα στολίδια του σε απίστευτο βαθμό … Εκτός από το λευκό και το μαύρο έχει μια σειρά δισκάκια πορφυρά –το χρώμα είναι το πιο γνήσιο αυτοκρατορικό πορφυρό από όσα έχω δει και φωτογραφήσει στην άγρια φύση– και μερικά ακόμη στολίδια με καθαρό και δυνατό πορτοκαλί. … Πέμπτη, 24 Αυγούστου 2006 … Παράξενο είναι το πορφυρό θέμα, δύο φορές στο κέντρο της περιοχής με το μαύρο φόντο: δεν είναι παρά δύο κοχύλια, ζωγραφική απόδοση επαγγελματία ζωγράφου. καθώς το ζωγράφιζε, στο νου του η ίδια η πορφύρα. Θα μπορούσα να πω, ζωγράφος η μάνα φύση, αν στις χιλιάδες θραύσματα της πορφύρας, στις ανασκαφές μου στο Σπίτι Φ, είχα βρει και μερικά ολόκληρα και μάλιστα πορφυρά. Αλλά τα κοχύλια της πορφύρας δεν είναι πορφυρά, … γίνονται πορφυρά στο χέρι με το πινέλο … Δεν αποκλείεται … να είναι ο “Πόρφυρας” το πιο μικρό και το πιο παράξενο σκαθάρι… » Άνθη και ζουζούνια λίγων χιλιοστών στα πεζοδρόμια που καθημερινά περπατάμε βιαστικοί και στα μπαλκόνια που αιωρούνται μεταξύ νέφους και ασφάλτου. Συμπέρασμα δεύτερο, οριστικό: Δίπλα μας, ερήμην μας, ζει και αναπνέει ένας μαγικός μικρόκοσμος. Η συλλογή του Αντώνη Ζώη αριθμεί χιλιάδες φωτογραφίες αυτοφυών φυτών. τα περισσότερα τα έχει εντοπίσει στα περπατήματά του στη Σκιστή Πέτρα και στον λόφο του Λυκαβηττού, το «βουνό των λωτοφάγων», όπως προτιμά να το λέει ο ίδιος... Ο λόφος του Λυκαβηττού, ευτυχώς, δεν έχει ακόμη χτιστεί ώς την κορφή του. Τον πλούσιο κόσμο που ζει και αναπτύσσεται στα χώματα και στα βράχια του δεν τον απειλεί μόνον η ανοικοδόμηση αλλά και, ενίοτε, οι «αισθητικές επεμβάσεις / αναπλάσεις». Κι όμως, ο κόσμος αυτός δεν ζητεί φροντίδα, μόνο λίγο χώρο. Ας του τον αφήσουμε. Τον χρειαζόμαστε. Κάπου πρέπει και το πέλμα μας να μπορεί να πατάει απευθείας στο χώμα… papathoma@gmail.com http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=2&lang=gr&CategoryID=6&ArticleID=21 25/02/2007 Το Βουνό των Λωτοφάγων Ο άγνωστος Λυκαβηττός και οι κρυµµένοι θησαυροί της Αθήνας µέσα από τη φωτογραφική µατιά του Αντώνη Α. Ζώη Σίγουρα δεν περνάει από το µυαλό κανενός ότι στην «καρδιά» της Αθήνας βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να ανθίσουν, σε πείσµα της υποβάθµισης και της ρύπανσης, περίπου 530 είδη και υποείδη αγρίων ανθέων - φυτών. Και σίγουρα ο Λυκαβηττός θα έκρυβε για πάντα τους θησαυρούς του από τα βλέµµατα των πολυάσχολων κατοίκων της, αν ο κ. Αντώνης Ζώης, οπλισµένος µε τη φωτογραφική του µηχανή, δεν επέµενε επί 14 χρόνια να ανακαλύπτει και «συλλαµβάνει» την άγρια ζωή, την άγρια οµορφιά της Αθήνας. Πάµε λοιπόν να γνωρίσουµε το Βουνό των Λωτοφάγων, όπως ο ίδιος ο επίµονος αρχαιολόγος ονοµάζει τον Λυκαβηττό λόγω του φυτού Μίνι - Λωτός, που βρήκε καταφύγιο στις πλαγιές του. Ο άγνωστος Λυκαβηττός και οι κρυµµένοι θησαυροί της Αθήνας µέσα από τη φωτογραφική µατιά του Αντώνη Α. Ζώη «Έκρηξη» άγριας ζωής Ο κ. Αντώνης Ζώης είναι ίσως ο µοναδικός άνθρωπος στην Ελλάδα που γνωρίζει σπιθαµή προς σπιθαµή τον Λυκαβηττό και το θαύµα της φύσης που συντελείται στα βράχια του. Και όπως ο ίδιος λέει, «το κυριότερο αποτέλεσµα της αγάπης µου και της οικείωσής µου µε την περιοχή επί οχτώ δεκαετίες και των συστηµατικών εργασιών µου τα τελευταία δεκατέσσερα έτη είναι η διαπίστωση του µεγάλου πλούτου των αγρίων ανθέων - φυτών στη Σκιστή Πέτρα και στον Λυκαβηττό, που από τις ώς τώρα γνώσεις µου, µπορώ να θεωρήσω την περιοχή αυτή ως µια από τις πλουσιότερες όχι µόνο της Αθήνας, αλλά ολοκλήρου του πλανήτη Γη». Ο κ. Ζώης δεν υπερβάλλει, αλλά κυριολεκτεί, αφού τα στοιχεία µιλούν από µόνα τους. ∆υο από τα πλουσιότερα µέρη του κόσµου στη χλωρίδα εν γένει, εποµένως και στα άγρια φυτά, είτε έχουν άνθη είτε δεν έχουν, όπως οι Φτέρες και τα Βρύα, είναι ο Όλυµπος, στην Ελλάδα, και το Γιοσέµιτι, ένα από τα εθνικά πάρκα στις Ηνωµένες Πολιτείες. «Ο Όλυµπος έχει περίπου 1.500 είδη και υποείδη φυτών, το Γιοσέµιτι έχει 1.400 είδη φυτών. Στη δική µας περιοχή, στο Βουνό των Λωτοφάγων, έχουµε βρει, έχουµε φωτογραφίσει και µελετήσει περίπου 530 είδη και υποείδη αγρίων ανθέων - φυτών», µας επισήµανε ο κ. Ζώης. Η µοναδική αξία, όµως, του Λυκαβηττού έγκειται στο γεγονός ότι πρόκειται για έναν µοναδικό βιότοπο στο κέντρο της Αθήνας. «Αν λάβοµε υπόψη το γεγονός ότι το 97% περίπου από τα 530 άγρια άνθη - φυτά τα έχοµε βρει στο κέντρο της µεγάλης τσιµεντούπολης, στη Σκιστή Πέτρα και στον Λυκαβηττό της Αθήνας, είναι φανερό ότι µε την απλούστερη αναλογική σύγκριση, δηλαδή αν εκτός από τον αριθµό των αγρίων ανθέων - φυτών συνυπολογίσοµε και το µέγεθος των τόπων της σύγκρισης, είναι φανερό ότι ο Λυκαβηττός, η καρδιά της Αθήνας, είναι εκατοντάδες φορές πιο πλούσιος από τα πιο πλούσια µέρη της Γης». Πολυδάπανες και καταστροφικές «αναπλάσεις» Ο ∆ήµος Αθηναίων αντιµετωπίζει αυτό το µικρό θαύµα της φύσης ως αδαής και «αγράµµατος». Όπως µας λέει ο κ. Ζώης, πολυδάπανες «αναπλάσεις» απέβησαν καταστροφικές για την άγρια ζωή του Βουνού των Λωτοφάγων. «Με τη λεγόµενη “ανάπλαση” του Λυκαβηττού το 2005 φυτεύθηκαν πολλοί θάµνοι, γνωστοί και άγνωστοι. Κανονική καταστροφή, από πολλές απόψεις: Καµιά προσπάθεια δεν έγινε να βοηθηθούν οι αρχαίοι θάµνοι του Λυκαβηττού να αναπτυχθούν περισσότερο από τα υπάρχοντα πολύ λίγα άτοµα - φυτά». Όµως η καταστροφή συνεχίζεται, αφού ακόµα και γι’ αυτή την ανάπλαση σε εισαγωγικά, δεν επιδείχθηκε στη συνέχεια καµιά φροντίδα. «Η περισπούδαστη και πολυδάπανη ‘‘ανάπλαση’’ του Λυκαβηττού έχει καταστραφεί σε ποσοστό 95% ή µεγαλύτερο. Κ αυτό γιατί τα έργα του αυτόµατου ποτισµού µε χιλιόµετρα σωλήνων πλαστικών κατεστράφησαν όλα, αφού φροντίδα διατήρησης, έστω µε έναν τεχνίτη µε ένα µεροκάµατο κάθε µήνα, δεν υπήρχε. Τα πιο πολλά φυτευθέντα φυτά ξεράθηκαν». Ο κ. Ζώης έχει καταγράψει αναλυτικά την καταστροφή που υπέστησαν τα αρχαία φυτά του Λυκαβηττού από τον ∆ήµο της Αθήνας, όπως η Κοιµηθιά, ο Σκόλυµνος και ο Ισπανικός Σκόλυµος, ο ∆ευτεριάνος, η αρχαία Λαδανιά, ο κήπος του Θυµαριού. Οι ανόητες αναπλάσεις, όπως τις χαρακτηρίζει ο κ. Ζώης, είναι και εξαιρετικά αντιφατικές, αφού «ο ίδιος δήµος πραγµατοποίησε προσφάτως το θεάρεστο έργο να φυτεύσει µερικές Λαδανιές, άλλων ποικιλιών, σε άλλες θέσεις. Γιατί σκοτώνει πενήντα αρχαίες γηγενείς και τις αντικαθιστά µε εφτά νέες και ωραίες αγριοπούλες;». Ο κ. Ζώης όλα αυτά τα 14 χρόνια έχει συγκεντρώσει 30.000 φωτογραφίες και διαφάνειες, όπου καταγράφεται η άγρια χλωρίδα του Βουνού των Λωτοφάγων. Μια εργασία ζωής που, όπως ο ίδιος λέει, αν και τράβηξε το ενδιαφέρον δυο µουσείων (Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και Μουσείο Μπενάκη) και δυο εκδοτικών οίκων (Μίλητος και Ελευθερουδάκης), τελικά δεν βρήκε τον δρόµο προς τη δηµοσιότητα και τη γνωριµία µε το ευρύ κοινό.

http://www.topontiki.gr/article/24492/

Μουργκάνα

Στην πίσω πλευρά της Μουργκάνας, 

ο δρόμος που ανεβαίνει προς το μοναστήρι

του Μακραλέξη.

Γκουμπέδες

Στα υπόγεια του αρχοντικού των Αντωναίων

στην παλιά Σαγιάδα...

Ομίχλη

Δυνατός ήλιος φωτίζει τα βράχια

ενώ η ομίχλη κυλάει ακάθεκτη...

Μεσημέρι

Μεσημέρι στο Σκάλωμα...

ΤΟ ΤΖΑΜΙ ΤΟΥ ΦΙΛΙΑΤΙΟΥ

ΤΟ ΤΖΑΜΙ ΤΟΥ ΦΙΛΙΑΤΙΟΥ

Εκεί που σήμερα βρίσκεται η γραφική "πάνω πλατεία" στο Φιλιάτι, κάποτε υψώνονταν το ωραιότερο τέμενος της Θεσπρωτίας, το οποίο σώριασε στο χώμα το θρησκευτικό μίσος και των δυο πλευρών. Από το όμορφο αυτό κτίσμα που κοσμούσε την πόλη, απόμειναν μόνο μερικές γραπτές διηγήσεις, και λιγοστές απεικονίσεις του. Οι γερόντοι θυμούνται ακόμα το επιβλητικό κτίριο με τις ψηλές ημικυκλικές σκάλες και τις καμάρες, τη μεγάλη ξύλινη πόρτα με τα περίτεχνα σχέδια, τα μαγαζιά στο ισόγειο και τον ενσωματωμένο μιναρέ (1).

Σύμφωνα με τον Αθανάσιο Δένδια (2) το τζαμί των Φιλιατών, κατασκεύασε ο Βεΐζ,(3) πλούσιος Τούρκος από την Ασία ο οποίος ήρθε στην Πλαταριά και κατασκεύασε τζαμιά και γεφύρια . "..Εις Πλαταριάν της Ηγουμενίτσης, είχε έλθει εξ Ασίας ένας ονόματι Βεΐζ, πολύ πλούσιος, όστις εδαπάνησε πολλά χρήματα και ανήγηρε πολλά τζαμιά. Αυτός ανήγειρε και το τζαμί των Φιλιατών δι ιδίων του εξόδων και το τζαμί της Ντόλιανης, κατεσκεύασε το γεφύρι Φιλιατών(4) και Καλπακίου..."(5) ενώ ο Βασίλειος Μπαράς(6) υποστηρίζει ότι "...στο Φιλιάτι υπήρχον δυό τζαμιά, εξ ων το κεντρικόν τοιούτον λέγεται ότι εθεμελιώθη επί των ερειπίων παλαιού χριστιανικού ναού τιμωμένου επ' ονόματι του Αγίου Δημητρίου. Ήτο σπάνιον από αρχιτεκτονικής απόψεως και χτίσμα ενός βαθύπλουτου Αγά από την Ράπιζαν, ο οποίος έχτισε και 5-6 παρόμοια σε διάφορα χωριά διά την σωτηρίαν της ψυχής του. Έκειτο εις το μέσον της αγοράς και ο εξώστης του εχρησίμευεν ως προεκλογικόν βήμα δια τους υποψηφίους βουλευτάς. Απ' εκεί εξεφώνουν κατά τας εβδομαδιαίας αγοράς τους πυρήνους λόγους των και τα χειροκροτήματα επήγαιναν γόνα από τους συγκεντρωμένους και ενθουσιώντας χωρικούς. Το έτος της ιδρύσεώς του αγνοείται, διότι η επιγραφή που με αραβικούς χαρακτήρας ως συνήθως, ήτο χαραγμένη επί πέτρας εις το υπέρθυρον της κυρίας εισόδου του ηκολούθησεν την τύχην του. Ατυχώς οι επγραφές των τζαμιών δεν εμελετήθησαν. Αυτές που ήσαν βουβοί μάρτυρες και αυθεντικές πηγές περί του χρόνου του εξισλαμισμού του πληθυσμού και τα τοιαύτα κατεστράφησαν μαζύ με τα 85 τζαμιά που ήσαν στη Θεσπρωτία. Οπωσδήποτε θα έχυνον αρκετό φως εις την ιστορίαν του τόπου. Κατά την ορμητικήν κατεδάφισίν του από το μαινόμενον πλήθοςπου τόσον είχε δοκιμασθή από τους Αλβανούς, ευθύς μετά την αποχώρησιν των Γερμανών, τον Σεπτέμβριον του 1944, ένας ετραυματίσθη και μετεφέρθη στο σπίτι του. Το ασήμαντον τούτο γεγονός εχαρακτηρίσθη από τους Τούρκους ως θεία τιμωρία και απεδόθη εις την θαυματουργόν δύναμιν του τζαμιού!!

Το άλλο τζαμί έκειτο εις το δυτικόν άκρον της πόλεως ήτο μικροσκοπικόν και δια τούτο ελέγετο 'Τζιαμόπλο'. Εις τον περίβολόν του υψούται πελώριος και αιωνόβιος πλάτανος. Οι ξένοι περιηγηταί, που πέρασαν κατά καιρούς αναφέρουν άλλος τρία και άλλος τέσσαρα τζαμιά. Είχον όμως εσφαλμένας πληροφορίας περί τούτου..."(7)

Ο Γάκης Βουτσής συμπληρώνει: "...Λέγεται ότι εκεί που είναι σήμερα η πλατεία του Αγίου Δημητρίου και που μέχρι το 1944 ήταν το τζαμί των Φιλιατών, ήταν παλιά ναός του Αγίου Δημητρίου. Αυτό όμως από πουθενά δεν φαίνεται, ούτε καμιά γραπτή μαρτυρία υπάρχει. Εκείνο όμως που είναι αλήθεια, όπως θα δούμε και πιο κάτω, το μέρος ήταν βακούφι του Μοναστηριού του Γηρομερίου...Την εποχή αυτή, τύχη αγαθή, Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Γηρομερίου ήταν ο Αρχιμανδρίτης Παρθένιος...[που] έβαλε στόχο την ανέγερση εκκλησίας...Σκόνταφτε σε πολλές δυσκολίες, και μια από τις σοβαρότερες ήταν, ότι στο Φιλιάτι εκείνη την εποχή δεν υπήρχε κεντρικό τέμενος, Τζαμί για τους Μουσουλμάνους, παρά ένα μικρό 'τζαμόπλο', όπως το λέγαμε, στην άκρη της πόλης, που το είχαμε φτάσει και εμείς...Την εποχή λοιπόν του 1870, έγινε μια μεγάλη σύσκεψη για το τζαμί τους και καλεσμένος ήταν και ο Ηγούμενος Παρθένιος [ο οποίος είπε]"...Εγώ θα σας δώσω μέρος στη μέση της αγοράς, αυτό που είναι βακούφικο και σας ταιριάζει -ήταν εκεί που χτίστηκε το τζαμί- και όσο για χρήματα κάνω εγώ την αρχή"  Βγάζει από τον κόρφο του το πουγκί, βγάζει το σκούφο του και ρίχνει μέσα είκοσι χρυσά νομίσματα. "Αυτά τα παραδίνω στην επιτροπή που εσείς θα βγάλετε και από αύριο να ανοίξετε και εσείς το πουγκί σας και ότι έχει ο καθένας να δώσει και γρήγορα να γίνει το τζαμί" Και πραγματικά, όπως μολογούσαν οι γέροντες έτσι έγινε. Το κτίσμα τελείωσε το 1873-1874..."(8) "...Έτσι λοιπόν όπως λένε οι μαρτυρίες άρχισαν να κτίζονται τζαμί και εκκλησία. Το τζαμί ήταν ένα ωραίο και μεγάλο για την εποχή του κτήριο και πολύ επιβλητικό, στο κέντρο της πόλης με σκαλιά για να ανεβαίνεις πάνω, με ψηλό μιναρέ, που και μεις παιδιά, πολλές φορές είχαμε μπει μέσα και από κάτω ήταν μαγαζιά. Το κτίσμα γκρεμίστηκε μετά τη Γερμανική υποχώρηση το Σεπτέμβρη του 1944, με την είσοδο στην πόλη των ανταρτών του Ε.Δ.Ε.Σ..."(9)

Οι γέροντες λοιπόν τοποθετούν το χτίσιμο του τζαμιού στα 1873-1874 μαζί με το χτίσιμο της εκκλησίας, αλλά το τζαμί πρέπει να είναι πολύ παλιότερο. Ήταν στη θέση του ήδη τον Αύγουστο του 1856 και το απεικόνισε ο Βρετανός περιηγητής και ζωγράφος Edward Lear στο γνωστό έργο του για το Φιλιάτι.

Ελπίζουμε στο μέλλον να βρεθεί κάποιο έγγραφο που θα μας δίνει την πολύτιμη πληροφορία...

Εκ των δυο Τζαμιών το αρχαιότερο κείται εν τω μέσω της αγοράς και έχει άνω της εισόδου του επί πλακός γεγλυμένης τουρκιστί χρονολογία, εξ ης εξάγεται ότι τούτο αριθμεί ύπαρξιν δυο αιώνας

το αστόχησες μω Μίχο ή το έκανες εξεπίτηδες;

Αν λοιπόν η γεγλυμένη χρονολογία ήταν 200 χρόνια πριν της εργασίας του Βαξοβάνου, μπορεί να συμπεράνει κανείς οτι αυτό χτίστηκε περί το 1690- 1695 περίπου. Τι λες; 

 Συμφωνώ απολύτως Γιώρη!  :) Το αστόχησα.

--------------------------------------------

1. Ο μιναρές που συνήθως χτίζονταν έξω από το κτίριο του τεμένους, στο συγκεκριμένο τζαμί, ίσως από έλλειψη χώρου, χτίστηκε μέσα στο τζαμί και πρόβαλε μέσα από τη σκεπή. Ο εξώστης ήταν περίτεχνος, με διάτρητη καλλιτεχνική κουπαστή.

2. Ο Α. Δένδιας ήταν βορειοηπειρώτης δάσκαλος στην περιοχή των Φιλιατών.

3. Γράφει ο Σπύρος Μουσελίμης (Ιστορικοί περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία, Γιάννινα 1997, σ.41): "...Καθαυτού Τούρκοι στις περιφέρειες μαργαριτίου, Μαζαρακιάς και Γκρόπας (Λάκκας Κουτσιού-Πλαταριάς) που ήρθαν από την Ανατολή κι εγκαταστάθηκαν ως τιμαριούχοι, ήταν οι: Τσαπάρης, Γκουστάρης κι ο περιβόητος Βεΐζ Πλαταριάς, ο οποίος με τη βία τούρκεψε τα περισσότερα αρβανιτόφωνα χωριά της Τσαμουριάς. Πήρε τ' όνομα Πλαταριάς απ' το ομώνυμο χωριό, την Πλαταριά στο οποίο ήσαν εγκατεστημένος σε παλατιανή κούλια..."

Ο Κώστας Προκόπης στο βιβλίο του Πλαταριά και Γιανωτάσι, σ.251, αναφερόμενος στην οικογένεια Σιαμαράν Αμπεντίν Βεΐζ, γράφει: "...Ήταν πολύ μελαχρινός. Τούτο το στοιχείο συνηγορεί στην ανατολική προέλευση της οικογένειας και του γενάρχη τους Βεΐζ Πλαταριά. Το περίεργο είναι, πως ενώ η καταγωγή τους είναι από τα βάθη της Ανατολής, Τουρκική ή Τουρκοαιγυπτιακή, όμως καθόσο θυμούνται οι χωριανοί μας, τούτοι μιλούσαν μόνο Αρβανίτικα. Φαίνεται πως ενώ ο τρομερός πρόγονός τους εξισλάμισε τη μισή Θεσπρωτία(!), οι απόγονοί του 'εκγλωτίστηκαν' από τους Αρβανίτες!..."

4. Το γεφύρι αυτό βρισκόταν κάτω από το Φιλιάτι και γεφύρωνε τον Καλπακιώτικο, παραπόταμο του Καλαμά. Ήταν μονότοξο με δυο ανακουφιστικές θυρίδες δίπλα στα ακρόβαθρα. Αναφέρεται από το Γάλλο πρόξενο  Fr. Pouqueville ο οποίος την ονομάζει γέφυρα του ποταμού των Φιλιατών και το Ζώτο Μολοσσό στο Δρομολόγιό του ("...η οδός διερχομένη την λιθίνην γέφυραν του Κεστρήνου ποταμού της πεδιάδος, διευθύνεται ανατολικώς...", Ζώτος Μολοσσός, Δρομολόγιον της Ελληνικής Χερσονήσου, Ηπειρωτικαί Μελέται, Τόμος Δ΄, Τεύχος Α΄, εν Αθήναις 1878, σ. 60) και τον Π. Κουγητέα. Η αναφορά που κάνει ο Pouqueville για το μικρό μονότοξο γεφύρι του Φοινικίου ταιριάζει στο γεφύρι του Φιλιατιού: "...Σε μιάμιση λεύγα από τον ποταμό του Κόκκινου Λιθαριού ακολουθώντας πάντα τον Κεραμίτσα, βρίσκουμε μια μεγάλη πέτρινη γέφυρα με τρεις αψίδες μέσα στην οποία παρατηρούμε τέσσερις αρχαίες προτομές αιγυπτιακού τύπου, εντελώς ακρωτηριασμένες, που είναι εντοιχισμένες στους στύλους της. Αυτή είναι η γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ Φιλιατών και Κάζι της Σκάλας..." (Voyage, de la Grèce, Paris 1826. Μετάφραση: Κώστας Π. Βλάχος, Ταξίδι στην Ελλάδα, Τα Ηπειρωτικά, τ. ΙΙΙ, Ακτία-Νικόπολις, Πρέβεζα 2010, σ. 118). Το γεφύρι ανατινάχτηκε από τον ελληνικό στρατό το 1940 (Γάκης Βουτσής, Το χωριό μου το Φοινίκι, Φοινίκι 1999, σ.93)και σήμερα σώζονται τα ακρόβαθρα εγκλωβισμένα μέσα στο τσιμεντένιο γεφύρι που κατασκευάστηκε τη δεκαετία του '50.

5. Κωμόπολις Φιλιατών Α' ιστορία, του Αθ. Δένδια, εφημερίδα ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ, αρ. 422, 12-4-1939, σ.2.

6. Ο Β. Μπαράς ήταν Βορειοηπειρώτης δάσκαλος στην περιοχή των Φιλιατών, ο οποίος έγραψε πολλές εργασίες ιστορικού και λαογραφικού περιεχομένου.

7. Ιστορική Μελέτη, ΟΙ ΦΙΛΙΑΤΕΣ, του Βασιλείου Μπαρά, εφημερίδα ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, αρ. 76, 15-2-1950, σ. 2.

8. Γάκης Δ. Βουτσής, Τα παραλειπόμενα...της ζωής του χωριού μας, Έκδοση Λαογραφικού Μουσείου Φοινικίου, Φοινίκι 2013, σσ. 163, 164.

9. Βουτσής, ο.π. σ. 168.

                                           Το τζαμί του Φιλιατιού. (Αρχείο Σπύρου Τσέκα).

Το τζαμί του Φιλιατιού. (Αρχείο Σπύρου Τσέκα).

Το τζαμί, μέσα στον πυκνό πολεοδομικό συγκρότημα του Φιλιατιού.
 Διακρίνεται καθαρά ο μιναρές που βγαίνει από τη στέγη.

Το τζαμί στο κέντρο της πόλης. 

Τμήμα επιχρωματισμένου σκίτσου του Βρετανού περιηγητή Edward Lear του 1856.

Άποψη του Φιλιατιού με το τζαμί στο κέντρο. 

Φωτογραφία του Γεράσιμου Μίχα από την Πλησίβιτσα.

 (Αρχείο Τζένης και Σπύρου Μίχα)

Οι περισσότερες εκδηλώσεις γινόνταν μπροστά στο τζαμί. 

Εδώ απεικονίζεται η γιορτή (του διάδοχου)  του βασιλιά Κωνσταντίνου το Μάη του 1913.

 (Αρχείο Θεολογή, Φοινίκι).

Το τζαμόπλο. 

Φωτογραφία του Γεράσιμου Μίχα.

 (Αρχείο Τζένης και Σπύρου Μίχα).

Είχε βραδιάσει χτες, όταν κατέβαινα από την παλιά Σαγιάδα.

Σταμάτησα για λίγο κι απόλαυσα τη θέα προς το Σκάλωμα 

και την Κέρκυρα στο βάθος...

Η γέφυρα Μπέλεϋ της Μπολιάνας.

Μιλάμε τόσον καιρό για τα παλιά πέτρινα γεφύρια

αλλά ξεχνάμε τις πιο "καινούριες" γέφυρες

που έχουν κι αυτές με τον καιρό παλιώσει.

Τόσο που χρειάζονται επισκευή.

Η παλιά (και πολύπαθη) γέφυρα της Μπολιάνας

κάτω από τη Γολά και τις Πέντε εκκλησιές

πάνω στον Καλαμά

πριν και μετά την επέμβαση του Λάρη!

Τρίχρωμο...

Τόση σιωπή 

για μια φωνή

με στο σκοτάδι...

Η γέφυρα της Μπολιάνας

Αυτή η κακομοίρα η γέφυρα της Μπολιάνας όλο πέφτει!

Τώρα όμως που την έφτιαξε ο φίλος μου ο Λάρης

θα γίνει...σιδερένια!!!  :)

ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, αρ. 591, 1-8-1976, σ.1.

Ένας απογευματινός καφές στο Σκάλωμα

με θέα το Στροβίλι...

Κουίζι (Μιχάλης Γκανάς)

Ποιός Θεσπρωτός (διάσημος σήμερα) έγραψε το παραπάνω κείμενο

τον Οχτώβρη του 1966;

Το πορθμείο της Ουσδίνας

Μετά τα πορθμεία της Βρυσέλας και της Μενίνας

σειρά έχει το πορθμείο της Οσντίνας.

Στήθηκε το 1957 και οι κάτοικοι ήταν ευτυχισμένοι

που απαλλάχτηκαν από την "καλάθα της θειάκως"

της βάβω Χαραλάμπαινας (Αικατερίνη Μπάτση).

(Για την καλάθα αυτή που εξυπηρέτησε κόσμο και κοσμάκη

θα μιλήσουμε μια άλλη φορά).

ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, αρ. 243/ 1-11-1957, σσ. 1-2.

"...Ο τροχιστής ήταν ο Τσουμάνης από το Κοκκινολιθάρι 

που άραζε δίπλα στο μαγαζί του Κολέλη κάθε Πέμπτη για το παζάρι..."

Από τα ΝΕΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΑΤΩΝ