ΤΟ ΤΖΑΜΙ ΤΟΥ ΦΙΛΙΑΤΙΟΥ

ΤΟ ΤΖΑΜΙ ΤΟΥ ΦΙΛΙΑΤΙΟΥ

Εκεί που σήμερα βρίσκεται η γραφική "πάνω πλατεία" στο Φιλιάτι, κάποτε υψώνονταν το ωραιότερο τέμενος της Θεσπρωτίας, το οποίο σώριασε στο χώμα το θρησκευτικό μίσος και των δυο πλευρών. Από το όμορφο αυτό κτίσμα που κοσμούσε την πόλη, απόμειναν μόνο μερικές γραπτές διηγήσεις, και λιγοστές απεικονίσεις του. Οι γερόντοι θυμούνται ακόμα το επιβλητικό κτίριο με τις ψηλές ημικυκλικές σκάλες και τις καμάρες, τη μεγάλη ξύλινη πόρτα με τα περίτεχνα σχέδια, τα μαγαζιά στο ισόγειο και τον ενσωματωμένο μιναρέ (1).

Σύμφωνα με τον Αθανάσιο Δένδια (2) το τζαμί των Φιλιατών, κατασκεύασε ο Βεΐζ,(3) πλούσιος Τούρκος από την Ασία ο οποίος ήρθε στην Πλαταριά και κατασκεύασε τζαμιά και γεφύρια . "..Εις Πλαταριάν της Ηγουμενίτσης, είχε έλθει εξ Ασίας ένας ονόματι Βεΐζ, πολύ πλούσιος, όστις εδαπάνησε πολλά χρήματα και ανήγηρε πολλά τζαμιά. Αυτός ανήγειρε και το τζαμί των Φιλιατών δι ιδίων του εξόδων και το τζαμί της Ντόλιανης, κατεσκεύασε το γεφύρι Φιλιατών(4) και Καλπακίου..."(5) ενώ ο Βασίλειος Μπαράς(6) υποστηρίζει ότι "...στο Φιλιάτι υπήρχον δυό τζαμιά, εξ ων το κεντρικόν τοιούτον λέγεται ότι εθεμελιώθη επί των ερειπίων παλαιού χριστιανικού ναού τιμωμένου επ' ονόματι του Αγίου Δημητρίου. Ήτο σπάνιον από αρχιτεκτονικής απόψεως και χτίσμα ενός βαθύπλουτου Αγά από την Ράπιζαν, ο οποίος έχτισε και 5-6 παρόμοια σε διάφορα χωριά διά την σωτηρίαν της ψυχής του. Έκειτο εις το μέσον της αγοράς και ο εξώστης του εχρησίμευεν ως προεκλογικόν βήμα δια τους υποψηφίους βουλευτάς. Απ' εκεί εξεφώνουν κατά τας εβδομαδιαίας αγοράς τους πυρήνους λόγους των και τα χειροκροτήματα επήγαιναν γόνα από τους συγκεντρωμένους και ενθουσιώντας χωρικούς. Το έτος της ιδρύσεώς του αγνοείται, διότι η επιγραφή που με αραβικούς χαρακτήρας ως συνήθως, ήτο χαραγμένη επί πέτρας εις το υπέρθυρον της κυρίας εισόδου του ηκολούθησεν την τύχην του. Ατυχώς οι επγραφές των τζαμιών δεν εμελετήθησαν. Αυτές που ήσαν βουβοί μάρτυρες και αυθεντικές πηγές περί του χρόνου του εξισλαμισμού του πληθυσμού και τα τοιαύτα κατεστράφησαν μαζύ με τα 85 τζαμιά που ήσαν στη Θεσπρωτία. Οπωσδήποτε θα έχυνον αρκετό φως εις την ιστορίαν του τόπου. Κατά την ορμητικήν κατεδάφισίν του από το μαινόμενον πλήθοςπου τόσον είχε δοκιμασθή από τους Αλβανούς, ευθύς μετά την αποχώρησιν των Γερμανών, τον Σεπτέμβριον του 1944, ένας ετραυματίσθη και μετεφέρθη στο σπίτι του. Το ασήμαντον τούτο γεγονός εχαρακτηρίσθη από τους Τούρκους ως θεία τιμωρία και απεδόθη εις την θαυματουργόν δύναμιν του τζαμιού!!

Το άλλο τζαμί έκειτο εις το δυτικόν άκρον της πόλεως ήτο μικροσκοπικόν και δια τούτο ελέγετο 'Τζιαμόπλο'. Εις τον περίβολόν του υψούται πελώριος και αιωνόβιος πλάτανος. Οι ξένοι περιηγηταί, που πέρασαν κατά καιρούς αναφέρουν άλλος τρία και άλλος τέσσαρα τζαμιά. Είχον όμως εσφαλμένας πληροφορίας περί τούτου..."(7)

Ο Γάκης Βουτσής συμπληρώνει: "...Λέγεται ότι εκεί που είναι σήμερα η πλατεία του Αγίου Δημητρίου και που μέχρι το 1944 ήταν το τζαμί των Φιλιατών, ήταν παλιά ναός του Αγίου Δημητρίου. Αυτό όμως από πουθενά δεν φαίνεται, ούτε καμιά γραπτή μαρτυρία υπάρχει. Εκείνο όμως που είναι αλήθεια, όπως θα δούμε και πιο κάτω, το μέρος ήταν βακούφι του Μοναστηριού του Γηρομερίου...Την εποχή αυτή, τύχη αγαθή, Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Γηρομερίου ήταν ο Αρχιμανδρίτης Παρθένιος...[που] έβαλε στόχο την ανέγερση εκκλησίας...Σκόνταφτε σε πολλές δυσκολίες, και μια από τις σοβαρότερες ήταν, ότι στο Φιλιάτι εκείνη την εποχή δεν υπήρχε κεντρικό τέμενος, Τζαμί για τους Μουσουλμάνους, παρά ένα μικρό 'τζαμόπλο', όπως το λέγαμε, στην άκρη της πόλης, που το είχαμε φτάσει και εμείς...Την εποχή λοιπόν του 1870, έγινε μια μεγάλη σύσκεψη για το τζαμί τους και καλεσμένος ήταν και ο Ηγούμενος Παρθένιος [ο οποίος είπε]"...Εγώ θα σας δώσω μέρος στη μέση της αγοράς, αυτό που είναι βακούφικο και σας ταιριάζει -ήταν εκεί που χτίστηκε το τζαμί- και όσο για χρήματα κάνω εγώ την αρχή"  Βγάζει από τον κόρφο του το πουγκί, βγάζει το σκούφο του και ρίχνει μέσα είκοσι χρυσά νομίσματα. "Αυτά τα παραδίνω στην επιτροπή που εσείς θα βγάλετε και από αύριο να ανοίξετε και εσείς το πουγκί σας και ότι έχει ο καθένας να δώσει και γρήγορα να γίνει το τζαμί" Και πραγματικά, όπως μολογούσαν οι γέροντες έτσι έγινε. Το κτίσμα τελείωσε το 1873-1874..."(8) "...Έτσι λοιπόν όπως λένε οι μαρτυρίες άρχισαν να κτίζονται τζαμί και εκκλησία. Το τζαμί ήταν ένα ωραίο και μεγάλο για την εποχή του κτήριο και πολύ επιβλητικό, στο κέντρο της πόλης με σκαλιά για να ανεβαίνεις πάνω, με ψηλό μιναρέ, που και μεις παιδιά, πολλές φορές είχαμε μπει μέσα και από κάτω ήταν μαγαζιά. Το κτίσμα γκρεμίστηκε μετά τη Γερμανική υποχώρηση το Σεπτέμβρη του 1944, με την είσοδο στην πόλη των ανταρτών του Ε.Δ.Ε.Σ..."(9)

Οι γέροντες λοιπόν τοποθετούν το χτίσιμο του τζαμιού στα 1873-1874 μαζί με το χτίσιμο της εκκλησίας, αλλά το τζαμί πρέπει να είναι πολύ παλιότερο. Ήταν στη θέση του ήδη τον Αύγουστο του 1856 και το απεικόνισε ο Βρετανός περιηγητής και ζωγράφος Edward Lear στο γνωστό έργο του για το Φιλιάτι.

Ελπίζουμε στο μέλλον να βρεθεί κάποιο έγγραφο που θα μας δίνει την πολύτιμη πληροφορία...

Εκ των δυο Τζαμιών το αρχαιότερο κείται εν τω μέσω της αγοράς και έχει άνω της εισόδου του επί πλακός γεγλυμένης τουρκιστί χρονολογία, εξ ης εξάγεται ότι τούτο αριθμεί ύπαρξιν δυο αιώνας

το αστόχησες μω Μίχο ή το έκανες εξεπίτηδες;

Αν λοιπόν η γεγλυμένη χρονολογία ήταν 200 χρόνια πριν της εργασίας του Βαξοβάνου, μπορεί να συμπεράνει κανείς οτι αυτό χτίστηκε περί το 1690- 1695 περίπου. Τι λες; 

 Συμφωνώ απολύτως Γιώρη!  :) Το αστόχησα.

--------------------------------------------

1. Ο μιναρές που συνήθως χτίζονταν έξω από το κτίριο του τεμένους, στο συγκεκριμένο τζαμί, ίσως από έλλειψη χώρου, χτίστηκε μέσα στο τζαμί και πρόβαλε μέσα από τη σκεπή. Ο εξώστης ήταν περίτεχνος, με διάτρητη καλλιτεχνική κουπαστή.

2. Ο Α. Δένδιας ήταν βορειοηπειρώτης δάσκαλος στην περιοχή των Φιλιατών.

3. Γράφει ο Σπύρος Μουσελίμης (Ιστορικοί περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία, Γιάννινα 1997, σ.41): "...Καθαυτού Τούρκοι στις περιφέρειες μαργαριτίου, Μαζαρακιάς και Γκρόπας (Λάκκας Κουτσιού-Πλαταριάς) που ήρθαν από την Ανατολή κι εγκαταστάθηκαν ως τιμαριούχοι, ήταν οι: Τσαπάρης, Γκουστάρης κι ο περιβόητος Βεΐζ Πλαταριάς, ο οποίος με τη βία τούρκεψε τα περισσότερα αρβανιτόφωνα χωριά της Τσαμουριάς. Πήρε τ' όνομα Πλαταριάς απ' το ομώνυμο χωριό, την Πλαταριά στο οποίο ήσαν εγκατεστημένος σε παλατιανή κούλια..."

Ο Κώστας Προκόπης στο βιβλίο του Πλαταριά και Γιανωτάσι, σ.251, αναφερόμενος στην οικογένεια Σιαμαράν Αμπεντίν Βεΐζ, γράφει: "...Ήταν πολύ μελαχρινός. Τούτο το στοιχείο συνηγορεί στην ανατολική προέλευση της οικογένειας και του γενάρχη τους Βεΐζ Πλαταριά. Το περίεργο είναι, πως ενώ η καταγωγή τους είναι από τα βάθη της Ανατολής, Τουρκική ή Τουρκοαιγυπτιακή, όμως καθόσο θυμούνται οι χωριανοί μας, τούτοι μιλούσαν μόνο Αρβανίτικα. Φαίνεται πως ενώ ο τρομερός πρόγονός τους εξισλάμισε τη μισή Θεσπρωτία(!), οι απόγονοί του 'εκγλωτίστηκαν' από τους Αρβανίτες!..."

4. Το γεφύρι αυτό βρισκόταν κάτω από το Φιλιάτι και γεφύρωνε τον Καλπακιώτικο, παραπόταμο του Καλαμά. Ήταν μονότοξο με δυο ανακουφιστικές θυρίδες δίπλα στα ακρόβαθρα. Αναφέρεται από το Γάλλο πρόξενο  Fr. Pouqueville ο οποίος την ονομάζει γέφυρα του ποταμού των Φιλιατών και το Ζώτο Μολοσσό στο Δρομολόγιό του ("...η οδός διερχομένη την λιθίνην γέφυραν του Κεστρήνου ποταμού της πεδιάδος, διευθύνεται ανατολικώς...", Ζώτος Μολοσσός, Δρομολόγιον της Ελληνικής Χερσονήσου, Ηπειρωτικαί Μελέται, Τόμος Δ΄, Τεύχος Α΄, εν Αθήναις 1878, σ. 60) και τον Π. Κουγητέα. Η αναφορά που κάνει ο Pouqueville για το μικρό μονότοξο γεφύρι του Φοινικίου ταιριάζει στο γεφύρι του Φιλιατιού: "...Σε μιάμιση λεύγα από τον ποταμό του Κόκκινου Λιθαριού ακολουθώντας πάντα τον Κεραμίτσα, βρίσκουμε μια μεγάλη πέτρινη γέφυρα με τρεις αψίδες μέσα στην οποία παρατηρούμε τέσσερις αρχαίες προτομές αιγυπτιακού τύπου, εντελώς ακρωτηριασμένες, που είναι εντοιχισμένες στους στύλους της. Αυτή είναι η γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ Φιλιατών και Κάζι της Σκάλας..." (Voyage, de la Grèce, Paris 1826. Μετάφραση: Κώστας Π. Βλάχος, Ταξίδι στην Ελλάδα, Τα Ηπειρωτικά, τ. ΙΙΙ, Ακτία-Νικόπολις, Πρέβεζα 2010, σ. 118). Το γεφύρι ανατινάχτηκε από τον ελληνικό στρατό το 1940 (Γάκης Βουτσής, Το χωριό μου το Φοινίκι, Φοινίκι 1999, σ.93)και σήμερα σώζονται τα ακρόβαθρα εγκλωβισμένα μέσα στο τσιμεντένιο γεφύρι που κατασκευάστηκε τη δεκαετία του '50.

5. Κωμόπολις Φιλιατών Α' ιστορία, του Αθ. Δένδια, εφημερίδα ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ, αρ. 422, 12-4-1939, σ.2.

6. Ο Β. Μπαράς ήταν Βορειοηπειρώτης δάσκαλος στην περιοχή των Φιλιατών, ο οποίος έγραψε πολλές εργασίες ιστορικού και λαογραφικού περιεχομένου.

7. Ιστορική Μελέτη, ΟΙ ΦΙΛΙΑΤΕΣ, του Βασιλείου Μπαρά, εφημερίδα ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, αρ. 76, 15-2-1950, σ. 2.

8. Γάκης Δ. Βουτσής, Τα παραλειπόμενα...της ζωής του χωριού μας, Έκδοση Λαογραφικού Μουσείου Φοινικίου, Φοινίκι 2013, σσ. 163, 164.

9. Βουτσής, ο.π. σ. 168.

                                           Το τζαμί του Φιλιατιού. (Αρχείο Σπύρου Τσέκα).

Το τζαμί του Φιλιατιού. (Αρχείο Σπύρου Τσέκα).

Το τζαμί, μέσα στον πυκνό πολεοδομικό συγκρότημα του Φιλιατιού.
 Διακρίνεται καθαρά ο μιναρές που βγαίνει από τη στέγη.

Το τζαμί στο κέντρο της πόλης. 

Τμήμα επιχρωματισμένου σκίτσου του Βρετανού περιηγητή Edward Lear του 1856.

Άποψη του Φιλιατιού με το τζαμί στο κέντρο. 

Φωτογραφία του Γεράσιμου Μίχα από την Πλησίβιτσα.

 (Αρχείο Τζένης και Σπύρου Μίχα)

Οι περισσότερες εκδηλώσεις γινόνταν μπροστά στο τζαμί. 

Εδώ απεικονίζεται η γιορτή (του διάδοχου)  του βασιλιά Κωνσταντίνου το Μάη του 1913.

 (Αρχείο Θεολογή, Φοινίκι).

Το τζαμόπλο. 

Φωτογραφία του Γεράσιμου Μίχα.

 (Αρχείο Τζένης και Σπύρου Μίχα).