Το Κιόνι του Ζοργιάννη

Μάριος Μπίκας

A΄.   Το Κιόνι του Ζοργιάννη

Θέση

Το Κιόνι του Ζοργιάνη βρίσκεται στα όρια της Τ.Κ. Χρυσαυγής (παλιά Βέλλιανης) του Δήμου Σουλίου, επί του όρους Κορύλα, αριστερά  της

                                       

To Κιόνι του Ζοργιάννη από την ανατολική του πρόσοψη.  Στο βάθος διακρίνονται θαμπά τα χωριά Βέλλιανη και Ραχούλι, αριστερά και Καριώτι δεξιά.

 

πλαγιάς «Νεράντζες » φυτρωμένο επί ραχοκοκαλιάς, ψηλό, μεγαλοπρεπές, αγέραστο στο χρόνο και άφθαρτο στις καιρικές συνθήκες δεν χορταίνεις να το κοιτάζεις.  Στην κορυφή του ανεμίζουν θάμνοι, ρίκια και σκάρπες (μικρά πουρνάρια). Χαμογελάει, όταν το βλέπει ο ήλιος κι αγριεύει, όταν το σκεπάζουν μαύρα σύννεφα. Στις κόγχες του αναπαύονται αγριοπερίστερα, αγναντεύοντας τον κάμπο,  ενώ στους κόρφους του φωλιάζουν αετοί και όρνια. Οι διαστάσεις του είναι μεγάλες, το δε ύψος του ανυπολόγιστο με το μάτι.  Νοτιοδυτικά του, σε ύψος λίγων μέτρων από το έδαφος, υπάρχει επ’ αυτού μικρή σπηλιά, στην οποία εύκολα δεν μπορεί να ανεβεί οποιοσδήποτε. Η σπηλιά αυτή, κατά την παράδοση, δημιουργήθηκε από τον τοπικό του Κορύλα ΄Αγιο, τον ΄Αγιο Αρσένιο, για να προστατευθεί από τους διώκτες του, τους Τούρκους.  Εδώ ο ΄Αγιος παρέμεινε μόνο μικρό διάστημα, για να μετοικήσει στη συνέχεια  μόνιμα στη Σπελοσπηλιά που  φέρει το όνομά του, « Σπηλιά του Αγίου Αρσένιου ». 

Το Κιόνι του Ζοργιάννη, εν μέσω πυκνής βλάστησης,  με τη σπηλιά του, ανοιχτού κοκκινωπού χρώματος,

 (1)  Φωτ. Δημητρίου Κ. Λώλου,  υπεύθυνου στο Δήμο Σουλίου για θέματα τουρισμού.

Στη βάση της δυτικής πλευράς του Κιονιού επί του βράχου, υπάρχει λαξευμένη στέρνα, μεγέθους κατσαρόλας, η οποία συγκεντρώνει το νερό που πηγάζει από τα σπλάχνα του. Με το νερό της ξεδιψούσαν οι τσοπάνηδες και οι περαστικοί του μονοπατιού (ημιονικός δρόμος) του Σταυρού, καθότι η απόστασή της απ’ αυτό ήταν περίπου διακόσια (200) μέτρα.

-  Ο  Βελλιανίτης Κωνσταντίνος Δ. Λώλος

« Όταν ήμουν παιδί και βοσκούσα τα καλοκαίρια τα πρόβατα στον Κορύλα μαζί με το Φώτο Ντάγκα και τον Αλέκο Βέρμπη, πολλές φορές είχαμε κοιμηθεί στο Κιόνι του Ζοργιάννη και σε γράβες που υπήρχαν εκεί κοντά.

Η Σπηλιά στο Κιόνι του Ζοργιάννη βρίσκεται από την κάτω πλευρά του, είναι μικρή και δεν μπορεί να την ανεβεί οποιοσδήποτε. Κάποτε, θυμάμαι, είχαν ανεβεί σ’ αυτή μερικές γίδες του Νικόλα Κούρτη (του Σπυρίδωνα) και επειδή ήθελε να τις αρμέξει και  δεν μπορούσε να ανεβεί για να τις κατεβάσει, έκοψε μια μακριά βέργα και μ’ αυτή τις ανάγκασε να εγκαταλείψουν τη σπηλιά.

Εκεί στη ρίζα του υπάρχει και μια μικρή στέρνα, σκαλισμένη  στο βράχο, που μαζεύει το νερό που βγαίνει μέσα απ’ αυτόν. Με το νερό της ξεδιψούσαν οι τσοπάνηδες και οι Σκαπετινοί που περνούσαν από το μονοπάτι του Σταυρού » 

Η ονομασία

Το εν λόγω Κιόνι χρωστά την ονομασία του σε υπαρκτό πρόσωπο, τον Ζοργιάννη, που για μικρό ή μεγάλο διάστημα έζησε σ’ αυτό ως ληστής, χρησιμοποιώντας για λημέρι  τη μικρή του σπηλιά. Από δω, αφού  παρα-κολουθούσε τους περαστικούς που διήρχοντο το μονοπάτι του Σταυρού, τους λήστευε, τους τραυμάτιζε ή τους φόνευε.

Ανάμεσα από τα χωριά Σίδερη και Αετό των Φιλιωτών, παραποτάμια του Καλαμά, απαντάται τοπωνύμιο με την ονομασία Σκάλα του Ζοργιάνου[1]. Από τη Σκάλα αυτή παλιά περνούσε μονοπάτι (ημιονικός δρόμος). Πάνω απ’ αυτή υπήρχε πύργος, κατά το Σπύρο Μουσελίμη ενετικής κατασκευής, που χρησιμοποιήθηκε ως λημέρι από το ληστή Ζοργιάνο που λήστευε τους περαστικούς.

Οι ομοιότητες ανάμεσα στο Κιόνι του Ζοργιάννη και στη Σκάλα του Ζοργιάνου είναι πολλές, μονοπάτι – (σπηλιά – πύργος) – άγριο τοπίο. Είναι όμως ο ληστής του Κορύλα και ο ληστής της Σίδερης – Αετού το ίδιο πρόσωπο με αλλαγμένο μερικώς το όνομά  του Ζοργιάννης – Ζοργιάνος; Στην περιοχή της Θεσπρωτίας, αλλά και ευρύτερα, το όνομα Γιάννης κυρίως στα δημοτικά τραγούδια, αλλά και στην καθομιλουμένη, απαντάται και ως Γιάννος. Όπως : Ο Γιάννος περνοδιάβαινε τη νύχτα τραγουδώντας, ο Γιάννος και η Βαγγελιώ κ. ά.

   

                Ανεβαίνοντας,  η εμπρόσθια πρόσοψη από το Κιόνι του Ζοργιάννη.

Η πρόσοψη αυτή ως και το τέλος της δεκαετίας του 1950 χρησιμοποιούνταν από τους Βελλιανίτες ως ωρολόι

                                 (2)  Φωτό  Παναγιώτη Κ. Λώλου, γεωπόνου

Στο Νομό Ιωαννίνων, Δήμος Ζίτσας, υπάρχει χωριό με το όνομα Ζόργιανη, χωρίς να γνωρίζουμε, αν το όνομά  του έχει σχέση με το Ζοργιάννη ή το Ζόργιανο.

΄Αξιο αναφοράς είναι και το γεγονός ότι λίγα μέτρα βορειοανατολικά  από το  Κιόνι του Ζοργιάννη, υπάρχει και δεύτερο Κιόνι,  μικρότερων διαστάσεων και λιγότερο εντυπωσιακό, το οποίο φέρει την ονομασία « Κιόνι του Μαργαρίτη ».

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς, αν τα δύο αυτά Κιόνια χρησιμοποιήθηκαν ως λημέρια την ίδια εποχή από τους ληστές Ζιοργάννη και το Μαργαρίτη.

Γραπτές πηγές  για τα Κιόνια αυτά ή παραδόσεις (εκτός από την παράδοση που προαναφέραμε)  δεν υπάρχουν (;). 

Ως ωρολόι

Μέχρι και τη δεκαετία του 1950, κυρίως οι Βελλιανίτες, επειδή δεν είχαν ωρολόγια, χρησιμοποιούσαν αντί αυτών το Κιόνι του Ζιοργιάννη. ΄Ετσι κατά τους θερινούς μήνες οι εργαζόμενοι στο κάμπο, ξενοδουλευτάδες και μη, σταματούσαν την εργασία τους για μεσημέρι, όταν ο ήλιος χτυπούσε στη δυτική πλευρά του. Τότε η ώρα, σύμφωνα με τα σημερινά ωρολόγια,  ήταν (13.00),  μία μεσημβρινή.  

ΜΕΣΗΜΕΡΙΑΝΟ ΣΤΟ ΣΚΑΛΟ

Κι όταν ο ήλιος έσκαγε

στο Κιόνι του Ζοργιάνη,

άφην’ η κόρη το τσαπί

και πήγαινε στον ίσκιο,

να ετοιμάσει το ψωμί,

να στρώσει το μαντίλι,

να κόψει φέτες το κουστό,

ν’ ανοίξει τους τροβάδες,

να βάλει στο χαλκό νερό,

απ’ την πηγή του Πόρου,

να ξεσκεπάσει τα γουδιά,

να φαν οι δουλευτάδες.

(Το ποίημα είναι απ’ την ποιητική συλλογή  του Μάριου Αν. Μπίκα : « Τα Τσάχαλα », Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 95,  ( Βλ. και υποσημείωση 43 ).

---

[1]. α. Μιχαήλ Πασιάκου (E-mail ) :  « Σκάλα του Ζοργιάνου, η :  Η τοποθεσία βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά  Σίδερη και Πιτσάρι (Αετός) του Δήμου Φιλιατών, στη δεξιά όχθη του Καλαμά. Σήμερα σώζονται τα απομεινάρια ενός ισχυρού πύργου, που έλεγχε το πέρασμα προς το εσωτερικό. Πριν περάσει ο σημερινός δρόμος, το μονοπάτι περνούσε από μια σκάλα δίπλα από πύργο.  ΄Ισως πήρε το όνομα από τη σκάλα αυτή ή από το γεγονός ότι η περιοχή ήταν Σκάλα (όπως η Σκάλα Σαγιάδας). Φαίνεται ότι το ποτάμι ήταν  πλωτό ως εκεί και στη Σκάλα γινόταν φορτοεκφόρτωση εμπορευμάτων. (Ο Καλαμάς θα πρέπει να ήταν πλωτός για εμπορικούς σκοπούς ως την Οσντίνα και η σημαντική αυτή καστροπολιτεία έλεγχε εκτός από το χερσαίο και το ύδάτινο πέρασμα στη Μπολιάνα). Επειδή όμως υπάρχουν πολλά τοπωνύμια με την ονομασία σκάλα (Σκάλα Κεραμίτσας, Σκάλα Παραμυθιάς, κ.λ.π. και όλα στην ουσία είναι δύσκολα περάσματα ανάμεσα σε βράχους, πρέπει να δεχτούμε ότι τα ορεινά αυτά τοπωνύμια (σε αντίθεση με τις σκάλες – λιμάνια ) πρέπει να προέρχονται από το σλαβικό ckaπ//α-ο βράχος και σημαίνει το πέρασμα σε δύσκολη βραχώδη περιοχή. Η ρίζα είναι κοινή με την ελληνική λέξη σκόπελος  (απόκρημνος βρτάχος, ακρωτήριον λατ. Skopulus γενικώς υψηλός βράχος, κορυφή, ή πέτρωμα κεκκομένον καθέτως) … »

β.Εκπολιτιστικού Συλλόγου Σαγιάδας : « Θεσπρωτία », κείμενα και επιμέλεια Μιχ. Πασιάκου, σελ. 74 :    «… Ο Αθ. Πετρίδης μιλάει για τον παλιό δρόμο της Βαγενετίας, όπου ανέβαινε κανείς από τη θάλασσα, πλέοντας τον ποταμό (εν. τον Καλαμά) με πλοιάρια, φτάνοντας στη σκάλα του « Ζοριωάννου ».

γ.  Σπύρου Μουσελίμη :  « Οι αρχαιότητες της Θεσπρωτίας »,  Γιάννινα 1980, σελ.158

δ.  σ.σ.  Η Σκάλα του Ζοργιάνου απαντάται στη βιβλιογραφία και ως Σκάλα του Ζωργιάννου,  Σκάλα του Ζωριάννου, Σκάλα του Ζοργιάνη κ. α.