Κάτω στα δασιά τα πλατάνια

ΚΑΤΩ ΣΤΑ ΔΑΣΙΑ ΤΑ ΠΛΑΤΑΝΙΑ

Κάτω στα δασιά τα πλατάνια, στις κρυγιόβρυσες,

κάθουνταν δυό παλληκάρια και μια λυγερή.

Κάθουνταν και τρώγαν και πίναν και κουβέντιαζαν

κι όλο τη γλυκορωτούσαν και της λέγανε:

-Διαμαντούλα, τι 'σαι μαύρη, τι 'σαι κίτερνη;

Μήνα ο ήσκιος σ' ασκημαίνει, μήνα η φαντασιά;

-Ούτε ο ήσκιος μ' ασκημαίνει, ουδέ η φαντασιά,

μ' ασκημαίνει ενά παλληκάρι τα μεσάνυχτα·

με βαρεί και με μαλλώνει του παπά ο γιός.

Σύρτε φέρτε τον τον πούστη, το βελεντζινά,

να τον δείρω μοναχή μου με τα χέρια μου·

να τον δείρω μες στα χείλη, με το φίλημα,

να τον δείρω και στα χέρια με βασιλικό,

να τον δείρω και στη μέση με το αγκάλιασμα.

Η καταγραφή της συγκεκριμένης εκδοχής του πασίγνωστου τραγουδιού είναι από τον Αντώνη Ζώη, Φοινίκι Θεσπρωτίας, Μνημεία λαϊκού λόγου και πολιτισμού, τ. 2, (β΄ εκδ. 2015) σ. 82. Προσέξτε το ερωτικό ξέσπασμα της Διαμαντούλας! Μην σας παραξενεύει ο όρος "πούστης". Σημαίνει τον πολύ όμορφο νέο άντρα, το ομορφόπαιδο, με κακή συμπεριφορά. Βλ. και "...κι έσκυψα να τη φιλήσω, δε με δέχτηκε/ Μούειπε πούστη και μπαστάτη και βελεντζινά..." και "...Τι 'πες αυτού ραυτόπουλο, και πούστη και μπαστάρδι, κι αν δεν το πω του μάστορη να σε τουρκοπαιδέψει!..." και μιά και το κινήσαμαν: "...Σε τί χαμάμι θα να πας;/ -Άϊντε, πούστη, τί ρωτάς;..."(Π. Αραβαντινός, Συλλογή δημωδών ασμάτων της Ηπείρου, Αθήναι 1880, αρ. 401.) Ο Αραβαντινός διασώζει άλλο ένα τραγούδι με την ίδια περίπου στιχομυθία: "…-Τ' έχεις κόρη, κι είσαι μαύρη, κι είσαι μοναχή/ μήνα ίσκιος σ' ακλουθάει, μήνα φάντασμα;/ -Ούτε ίσκιος μ' ακλουθάει, κι ούτε φάντασμα,/ με τραβάει ο Μιχαλάκης, το Χατζόπουλο,/ δυό βδομάδες δεν τον είδα, δε μ' εζύγωσε./ -Σύρτε φέρτε μου τον πούστη, το βελετζενά/ να τον δείρω στο κεφάλι με τριαντάφυλλα,/ να τον δείρω και στα χέρια με βασιλικό,/ να του κλείσω και το στόμα με τη ζάχαρη." Αραβαντινός, αρ. 248.

Ο Α. Ζώης (Φοινίκι, τ. 2, σ. 84) σχολιάζει τις λέξεις "πούστης" (βλ. παραπάνω) και "βελεντζινάς". Γράφει: προέρχεται είτε από τη βλαχικής προέλευσης λέξη βελέντζα τη γνωστή μεγάλη μάλλινη "κουβέρτα", είτε από τουρκική λέξη, της οποίας η έννοια είναι: παιδεραστής. Στο "Λεξικό" τ. 3, σ. 28, γράφει: Ο καλοφτιαγμένος, ο καλοντυμένος, ο φροντίζων με υπερβάλλοντα ζήλο την εμφάνισή του νέος.

Σε ένα παλιό λεξικό βρήκα μιαν άλλη εξήγηση: Βελετζινάς: ο πονηρός, ο πανούργος (Γ. Βεντότου, Λεξικόν, Βενετία,1816, σ.164) που ταιριάζει καλύτερα. Σίγουρα η βελέντζα συνέβαλλε στην παρήχηση. Ίσως ο τύπος να είναι βελετζινάς ή βελετζενάς (Αραβαντ.). Ο Α. Ζώης σχολιάζει επίσης, ότι ο ήσκιος είναι ο κακός ύπνος και η φαντασιά το κακό όνειρο, τα φοβερά οράματα. Παρατηρεί σωστά ότι η λέξη φάντασμα δεν υπάρχει στο φοινικιώτικο ιδίωμα. Ο Ζώης διορθώνει τον (Σιδερίτη) Γ. Κολιούση που έγραψε: Μήνα ήσκιος σε πατάει, μήνα φάντασμα; Θα μπορούσαμε όμως να υποθέσουμε σύμφωνα με την παλιότερη καταγραφή του Αραβαντινού: Ούτε ίσκιος μ' ακλουθάει, κι ούτε φάντασμα, ότι ο ήσκιος εδώ έχει την έννοια του φαντάσματος (ίσκιωμα).

Θα ρωτήσω τον σεβαστό καθηγητή και θα επανέλθω…