Το δίκτυο των μονοπατιών της Μουργκάνας.

             Γ.Υ.Σ. ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΝ 1/100.000 1945 (Απόσπασμα)

ΤΟ ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ

Οι σημερινοί χάρτες της Μουργκάνας σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αποδώσουν την κατάσταση του οδικού δικτύου της εποχής του εμφυλίου.

Χρειάζεται έρευνα πάνω στους παλιούς χάρτες και πολύ περπάτημα στα παλιά μονοπάτια.

Ένας από τους βασικούς λόγους για τον οποίο χρησιμοποιήθηκε αυτό το ορεινό συγκρότημα από τον ΔΣΕ ήταν το απρόσιτο της περιοχής. Το οδικό δίκτυο τερματίζονταν αρκετά χιλιόμετρα μακριά και την περιοχή τη διέσχιζαν εκατοντάδες μικρά και μεγάλα μονοπάτια που ήταν σχετικά εύκολο να ελεγχθούν. Ο ΔΣΕ ταυτόχρονα με την εγκατάστασή του, φρόντισε να απομονώσει κι άλλο την περιοχή, ανατινάζοντας το γεφύρι των Αγιών και μερικά δευτερεύοντα γεφύρια, όπως του Λύκου και της Μπράνιας, που θα μπορούσαν να φέρουν γρήγορα τις κυβερνητικές δυνάμεις στο χώρο.

Εκείνο όμως που φοβόνταν οι αντάρτες ήταν τα τανκς. Την αεροπορία δεν μπορούσαν να την αποφύγουν αλλά τη δύναμη των τανκς την ένιωσαν με οδυνηρές απώλειες στην πρόσφατη μάχη της Ζίτσας.

Αντίθετα ο κυβερνητικός στρατός, προσπάθησε από την αρχή να ανοίξει δρόμους για την εύκολη πρόσβαση στην περιοχή, αντιμετωπίζοντας τη λυσσαλέα αντίδραση των υπερασπιστών της, που με ναρκοθετήσεις απειλούσαν ακόμα και την κυκλοφορία στους βασικούς οδικούς άξονες της Ηπείρου!

Αν συμβουλευτούμε τον χάρτη της Ηπείρου (Γ.Υ.Σ. 1947 1/400.000) θα δούμε πως οι οδικοί άξονες που πλησίαζαν την περιοχή ήταν οι δρόμοι Γιάννενα –Ηγουμενίτσα και Γιάννενα Κακαβιά.

Δευτερεύοντες δρόμοι οδηγούσαν προς τα αστικά κέντρα της Ζίτσας του Φιλιατιού και των Δολιανών. Από το Φιλιάτι ξεκινούσε (εκτός από το δρόμο που πήγαινε προς τη Σαγιάδα) ένας χωματόδρομος που οδηγούσε στους Άγιους πάντες με διακλάδωση που οδηγούσε ως το Μπογάζι (σημερινή Δάφνη). Ο κυβερνητικός στρατός τοποθέτησε τα πυροβόλα του στους Ά. Πάντες κι από κει, σχετικά ανενόχλητος, βομβάρδιζε τις θέσεις των αντιπάλων του στη Μουργκάνα.

Ένα πυκνό δίκτυο μονοπατιών διέσχιζε όλη την ανταρτοκρατούμενη περιοχή.(Χάρτες Γ.Υ.Σ. 1948 1/50.000)[i]  Ο βασικός άξονας, συνέδεε από τα Ν.Δ. τους Άγιους Πάντες με την Πόβλα και τον Τσαμαντά συνεχίζοντας στο Μπαμπούρι, το Λιά, τη Λίστα και το Κουρεμάδι. Από τα Ανατολικά η πρόσβαση γίνονταν από τα χωριά του Κασιδιάρη ενώ από τα Ν.Α. από το Γαρδίκι και τα χωριά της Λαγγάβιτσας ως τη Βροσύνα.

Τέλος προς το νότο, εύκολη ήταν η πρόσβαση μέσω της Μεγάλης ράχης, προς την Κεραμίτσα και τα χωριά της Σκάλας.

Ο ΔΣΕ χρησιμοποίησε ως βασικούς άξονες επικοινωνίας με την Αλβανία, τα μονοπάτια που οδηγούσαν από τη Σωτήρα ως τον Τσαμαντά (μέσω του Αρχηγείου του στο οροπέδιο του Αρωτού), και από τη Σωτήρα στην Κοσοβίτσα. Το μονοπάτι συνέχιζε περνώντας τα σύνορα ως τα Αχούρια της Κοσοβίτσας τη Βατσουνιά (σημερινή Αγία Μαρίνα) στο ελληνικό έδαφος. Από εκεί ο δρόμος οδηγούσε σχετικά ομαλά στο μοναστήρι του Μακραλέξη που από την περίοδο της κατοχής ήταν ορμητήριο των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και στο Κουρεμάδι, Λίστα κλπ. Πριν φτάσει στο μοναστήρι, ένα βασικό μονοπάτι οδηγούσε, περνώντας ανάμεσα στο Σκητάρι και το Τσεροβέτσι στου Λιά.

    Α2 ΓΡΑΦΕΙΟ, ΜΟΥΡΓΚΑΝΑ 1/20.000 1948 (χειρόγραφος) απόσπασμα

Το πιο σημαντικό μονοπάτι περνούσε το λάκκο του Τσαμαντά και οδηγούσε στη Λεσινίτσα (το μονοπάτι αυτό χρησιμοποιήθηκε για την εκκένωση του πληθυσμού πριν τις τελικές μάχες) αλλά ήταν στόχος και του πυροβολικού και των αεροπλάνων. Άλλωστε η τελική προσπάθεια του Εθνικού Στρατού κατά την τελική επίθεση το Σεπτέμβρη του 1948, ήταν να αποκλείσει αυτό ακριβώς το μονοπάτι ώστε να εγκλωβίσει τους αντάρτες στα υψίπεδα της Μουργκάνας και να τους αποδεκατίσει.

Ένα άλλο σημαντικό μονοπάτι που ένωνε τη Μουργκάνα με τον «έξω κόσμο» ήταν αυτό της Καστάνιανης στο Βορρά. Το μονοπάτι αυτό φυλάγονταν καλά από τους αντάρτες.

Όλα τα χωριά της Μουργκάνας είχαν πρόσβαση με μονοπάτια στην έξω περιοχή. Η Αγία Μαρίνα, το μοναστήρι του Μακραλέξη και το Κουρεμάδι είχαν μονοπάτια που κατέληγαν κάτω στην κοιλάδα του Κουσοβίτικου. Η Λίστα επικοινωνούσε με το Γαρδίκι και τη Γλούστα, ο Λιάς με την Κωστάνα (που ήταν τα Αχούρια του), και την μονή του Αγίου Αθανασίου στην κοιλάδα του Τουρίτσα, το Μπαμπούρι είχε πυκνό δίκτυο μονοπατιών προς τη Μεγάλη Ράχη κι ο Τσαμαντάς με την Καμίτσιανη έφταναν τα μονοπάτια τους ως τον Παύλα και τη Λιντίζντα. Αυτή με τη σειρά της, επικοινωνούσε με τη Ζμίνετση και το Περδικάρι στην Αλβανία και με την Πόβλα (μέσω του πέτρινου γεφυριού της Γκρίκας). Εννοείται ότι όλα τα μονοπάτια πρόσβασης (αλλά και διαφυγής) ήταν ναρκοθετημένα!

Η περιγραφή του δικτύου των μονοπατιών (τα οποία περπατήθηκαν από τον γράφοντα για τις ανάγκες του έργου) δείχνει ότι υπήρχε προσβασιμότητα αλλά εύκολη φρούρηση.

Ο Εθνικός Στρατός στις δυο περιπτώσεις που χρησιμοποίησε τον αιφνιδιασμό, δεν ακολούθησε τα μονοπάτια! Στην πρώτη περίπτωση, οι λοκατζήδες ανέβηκαν στο μοναστήρι του Μακραλέξη και μετά στο Σκητάρι μέσα από έναν λάκκο. Στη δεύτερη χρησιμοποιήθηκε το Μεσοβούνι και το αλβανικό έδαφος, εντελώς απόκρημνο μέρος αλλά ως εκ τούτου το λιγότερο φυλαγμένο από τους αντάρτες.

---

[i] Για το δίκτυο των μονοπατιών, εκτός από την βασική σειρά  της Γ.Υ.Σ. ΦΙΛΙΑΤΕΣ,  ΓΚΡΙΜΠΟΒΟΝ,  ΤΣΑΜΑΝΤΑΣ, ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΝ, 1948, 1/50.000, χρησιμοποιήθηκαν  και οι πιο παλιοί χάρτες Γ.Υ.Σ. ΦΙΛΙΑΤΕΣ,  ΓΚΡΙΜΠΟΒΟΝ,  ΠΩΓΩΝΙΟΝ ΤΣΑΜΑΝΤΑΣ, ΔΟΛΙΑΝΑ, 1937, 1/50.000,   και η νεότερη σειρά Γ.Υ.Σ. ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΝ, ΔΟΛΙΑΝΑ, ΦΙΛΙΑΤΑΙ, ΚΛΗΜΑΤΙΑ, 1/50.000 1970. Επίσης  Γ.Υ.Σ. ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΝ 1/100.000 1945, και Α2 ΓΡΑΦΕΙΟ, ΜΟΥΡΓΚΑΝΑ 1/20.000 1948 (χειρόγραφος). Αντλήθηκαν  στοιχεία από τον επεξεργασμένο από την ΓΥΣ  χάρτη του Αυστροουγγρικού επιτελείου ΚΟΡΥΤΣΑ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΝ ΙΩΑΝΝΙΝΑ 1/200.000  χ.χ.