ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ

ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ
ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ
Γουμενίτσα, η. Σήμερα Ηγουμενίτσα, η.
Ονομασία της μεγαλύτερης πόλης και πρωτεύουσας του νομού Θεσπρωτίας. Αναγνωρίστηκε με το Β.Δ. 7-8-1919, ΦΕΚ. Α 18401919. Το οικισμωνύμιο συναντάται για πρώτη φορά σε πορτολάνο που γράφτηκε στην Πίζα στα μέσα του 12ου αιώνα, ως portum Gomitisso δίπλα στον ποταμό Calama[i].
Το «Ηγουμενίτσα» αποτελεί λόγια παρετυμολογική προσπάθεια[2] να αποδοθεί η προέλευση του τοπωνύμιου από κάποια μικρή ηγουμένη φανταστικού μοναστηριού[3]. O Vasmer αφού προσπαθεί να το ετυμολογήσει από το σλαβικό grabъ- λευκή ιτιά δίνει τη θεωρία της ελληνικής προέλευσης από το ηγούμενος, ηγουμένη, ηγουμένισσα και κλείνει με την αναφορά στη σχέση της Γουμενίτσας με το σλaβικό gumъno - Αλώνι.[4] Παρότι το οικισμωνύμιο είναι σκοτεινής ετυμολογικής αρχής θα μπορούσε η τελευταία άποψη του Vasmer για το γκούμανο-αλώνι, να μας οδηγήσει σε κοντινή τοποθεσία. Το οικισμωνύμιο Γουμενίτσα ίσως είναι σχετικό με τη Γκούμανη, από μια πιθανή μετοίκηση[5], με την ίδια ρίζα και τη σλαβική κατάληξη –ica. Η παράδοση της περιοχής διατηρεί την ιστορία της καταστροφής της Γκούμανης από τους Οθωμανούς[6]. Ο λόγιος Βασίλειος Δαδάνης γράφει ότι το χωριό Καστρί συνοικίστηκε από κατοίκους κατεστραμμένων χωριών και μεταξύ τους αναφέρει και την Κούμανη[7]. Επίσης σε φιρμάνι του έτους 1247 εν μηνί Ρετζέπ, σε σχόλιό του, ο μεταφραστής σημειώνει: «…μετά την καταστροφήν της Κούμανης και των διωγμόν των Κουμανιτών παρά του πατρός ή πάππου του Ζεϊνέλ Κασήμ…»[8] Γκούμανη σημαίνει «οι άνθρωποι του αλωνιού» από τη σλάβικη λέξη της ρίζας[9] και την επίσης σλάβικη κατάληξη –ανη (jani) πληθ. με την οποία σχηματίζονται ουσιαστικά δηλωτικά των κατοίκων της περιοχής στην οποία αναφέρεται το θέμα[10] Οι νεοφερμένοι Σλάβοι, όταν αντίκρισαν την ορχήστρα του πέτρινου θεάτρου της Γκούμανης, μη μπορώντας να εξηγήσουν τη χρήση του, ίσως την πέρασαν για αλώνι. Αν οι άνθρωποι αυτοί ονόμασαν και την περιοχή της Γουμενίτσας έχουμε Γ(κ)ουμανίτσα > Γ(κ)ουμενίτσα > Γουμενίτσα (αλωνάκι). Ο Φ. Πέτσας[11] ετυμολογεί : Γκούμανη =στου (η)γούμενου; ο Α. Κίτσος[12] από την αρχαία Καμανία, ενώ οι Ν. Τσώνης Γ.Καλογερόπουλος[13] από τη λέξη κάμπος>Καμμανία, Καμπανία, Κούμμανη> Γκούμανη και τη ρωμαϊκή ονομασία του φυτού Σφένδαμος η πλατανοειδής, Κούμανι.

[i] Patrick Gautier-Dalché , Carte Marine et portulan au XIIe siècle… στ. 1307-1308, Collection de l’ école Française de Rome, 1995.

[2] «…Τέτοιο παράδειγμα μισοεξελληνισμού , θα τον πω, σλαβικού τοπωνυμίου έχουμε στο όνομα της νέας Ηπειρωτικής πόλης Ηγουμενίτσα. ..Κάποιος παλιός λόγιος και συγκεκριμένα, πιστεύω ο συντάξας το χρυσόβουλον του βυζαντ. Αυτοκράτορα Ανδρονίκου Παλαιολόγου του πρεσβυτέρου (1321 μ.Χ.) το ελληνοποίησε όχι το όνομα της πόλης που δεν υπήρχε τότες αλλά το τοπωνύμιο συνδέοντας αυτό κατά τη ρίζα του μόνο με τη λέξη ηγούμενος άσχετη και ομοιάζουσα λεκτικά μ’αυτή και το ΄κανε Ηγουμενίτσα, νέα λέξη ουσιαστικά ασήμαντη, μη σημαίνουσα δηλ. τίποτε.» Σ. Μπέτης Γιάννινα: Ίδρυση της πόλης, παραγωγή, σημασία και εξέλιξη του ονόματός της, Ηπειρωτικά Χρονικά, Ιωάννινα 1997 σ. 156.

Για το χρυσόβουλο βλ. Π.Αραβαντινός Χρονογραφία ο.π. τ. Β΄σ.313.

[3] «Το –Η- προσετέθη εκ των υστέρων κατά τα τελευταία χρόνια, για να φιγουράρει ως ελληνική λέξις και προς διάκρισιν από την Μακεδονική Πολίχνη Γουμένιτσα. Η προσωνυμία Ηγουμενίτσα συνεπώς δεν έχει σχέση με κανέναν Ηγούμενον ή ιερωμένον». Αθανασίου Κίτσου ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΗ ΓΗ Αθήναι 1977, Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών, σελ. 33.

[4] Vasmer Die Slaven in Griechenland, Nachdruck, Leipzig 1970, σ.29.

[5] Ο Α. Κίτσος, ο.π. σελ. 33-34, γράφει: «Το πιθανότερον κατά την γνώμη μου, είναι ότι έλαβε το όνομά της [η Γουμενίτσα ή Γκουμενίτσα] από την γειτονική περιοχή Γκούμανη ή Γκούμενι…Κάτοικοι του οικισμού Γκούμανη ή κτηνοτρόφοι νομάδες εγκατεστημένοι εκεί, αποσπάσθηκαν λόγω αυξήσεως του ανθρωπίνου υλικού και των ποιμνίων και μετώκησαν εις την περιοχήν, όπου η σημερινή πόλις (άνοικος τότε και πλούσιος βοσκότοπος), και για να μη διακοπή ο δεσμός με τη Γκούμανη από την οποίαν προήρχοντο, έδωσαν στη νέα εγκατάσταση την ονομασία Γκουμενίτσα, υποκοριστικόν της Γκούμανης προς διάκριση….»

[6] Η Γκούμανη βέβαια θα πρέπει να καταστράφηκε πολλές φορές.

[7] Β.Δαδάνη «Υπόμνημα των Σουβλιασιωτών προς τον Οικουμενικόν Πατριάρχην Ιωακείμ τον Γ΄» Θεσσαλονίκη 1977 σ. 6.

[8] αρχείο Β. Δαδάνη, Άγιος Βλάσιος.

[9] «Το αρχικό εδώ τοπωνύμιο, ήταν η σλαβική λέξη “γκούμενα” (τέτοιο μάλιστα τοπωνύμιο υπάρχει στο Φιλιάτι παρά τον Καλαμά, όπου καθώς πιστεύουν και τα ερείπια της αρχαίας θεσπρωτικής πόλης Κεστρίνης), που σημαίνει “ αλώνι” μαζί δε με την υποκοριστική κατάληξη επίσης σλαβική -ίτσα Γουμενίτσα εσήμαινε αλωνάκι.» Σ. Μπέτης ο.π. σ. 156.

[10] Βλ. Κ. Οικονόμου Τα οικωνύμια του νομού Ιωαννίνων Ιωάννινα 2002 σ. 85.

[11] Φωτίου Μ. Πέτσα, Ειδήσεις εκ της 10^ης αρχαιολογικής περιφέρειας (Ηπείρου), Αρχαιολογική Εφημερίς, εν Αθήναις 1952 σελ. 13.

[12] Α. Κίτσος, ο.π. σελ.20. «Δεν θα είναι και πολύ τολμηρόν να δεχθή κανείς ότι το όνομα Γκούμανη ή Κούμανη να είναι κατάλοιπον της Καμμανίας. Να διασώθηκε δηλ. η ονομασία της αρχαίας αυτής περιοχής, άγνωστο πως, παρεφθαρμένη.»

[13] Ν. Τσώνη Γ. Καλογερόπουλου, Οι αρχαίες Θεσπρωτικές πόλεις, Ιωάννινα 2008 σελ. 57-58.