Περί των...εχμάτων!

                                                        ΤΖΙΝΕΤΙΑ

Τζινέτι, το (ουσιαστικό) [ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ : ίσως ιταλ. λ. ginneto = μικρόσωμο ισπανικό άλογο] μεταλλικό καρφί με διχαλωτή, αγκιστροειδή άκρη. (Για την ετυμολογία θα τα ξαναπούμε)
Υπάρχει και η ερμηνεία: μεταλλικό καρφί με αιχμηρά και λυγισμένα σε γωνία άκρα (http://www.lexigram.gr/lex/enni/%CF%84%CE%B6%CE%B9%CE%BD%CE%AD%CF%84%CE%B9#Hist1).
Τζινέτια έλεγαν κάποτε τα μεταλλικά καρφιά που χρησιμοποιούσαν για να στηρίξουν το ξύλινο κάσωμα της πόρτας ή του παραθυριού πάνω στον πέτρινο τοίχο. Η άκρη τους ήταν φυσικά αιχμηρή για να καρφώνεται (και μετά να γυρίζει) πάνω στο ξύλο, ενώ η άλλη κατέληγε σε σχήμα "Τ" κι επειδή φαινόνταν συνήθως είχε εκτός από τον καθαρά πρακτικό και διακοσμητικό χαρακτήρα.

Τζινέτια ονομάζονταν και οι μεταλλικοί σύνδεσμοι σε σχήμα "Π" που ένωναν μεγάλους δόμους (σε καμπαναριά, μιναρέδες, γεφύρια κλπ.)

"…Οι δόμοι συνδέονται μεταξύ τους με μεταλλικούς συνδέσμους τόσο οριζοντίως υπό μορφή λάμας σχήματος ανοικτού Π (τζινέτια), μήκους περίπου 22-27εκ., που αγκυρώνεται σε εντορμίες ειδικώς διαμορφωμένες στην άνω επιφάνεια των λίθων, όσο και καθέτως υπό μορφή γόμφου – καβίλιας τετράγωνης διατομής ~ 2× 2 εκ. που εφαρμόζεται σε ειδικώς διαμορφωμένες εντορμίες στην άνω και κάτω επιφάνεια των λίθων συνδέοντάς τους με την επόμενη προς τα άνω και προς τα κάτω σειρά…"
(https://www.scribd.com/fullscreen/207799541?access_key=key-uidyj3n20evwd285512&allow_share=false&escape=false&sh)
Τζινέτια επίσης ονόμαζαν στα νεοκλασικά κτήρια, τους μεταλλικούς συνδέσμους οι οποίοι ένωναν τις μαρμάρινες  ή από πωρόλιθο προσόψεις με τους πέτρινους εσωτερικούς τοίχους:
"…Οι σιδεράδες έφτιαχναν και τα μεγάλα τζινέτια, που δένουνε την πρόσοψη πάνω στη λιθοδομή. Τζινέτι είναι η μεταλλική λάμα που στερεώνει λ.χ. την κάσα μιας πόρτας στον τοίχο, ή που στηρίζει λ.χ. τα μάρμαρα στο μπετό μιας κολόνας. Στο Ποσειδώνιο, τα τζινέτια είναι περασμένα μέσα από τη λιθοδομή (πλάτους 60-80 εκ.) ώστε να βγαίνουν από τις δυο πλευρές του τοίχου. Από την έξω πλευρά, η πλάκα του πωρόλιθου πατάει στη λάμα. Η άκρη της λάμας γυρνάει πάνω για να κάνει δόντι, και πιάνει σε μια τρύπα στην κάτω πλευρά του πωρόλιθου, για να μη φαίνεται, εκεί που η μια πλάκα ενώνει  με την άλλη. Στην μέσα πλευρά του κτιρίου, η λάμα είναι γυρισμένη κάτω, για να σφίγγει πάνω στη λιθοδομή (φωτογραφία 13). Καθώς φαίνεται, πρώτα χτίζαν τη λιθοδομή μέχρι κάποιο ύψος. Μετά περνούσαν τις λάμες. Αυτές δίναν την αλφαδιά για τον πωρόλιθο, τον έξω τοίχο. Τέλος, από μέσα, γυρνάγαν με τη βαρειά την ουρά της λάμας για να καργάρει…" (βλ. https://spetses.wordpress.com/ktiria/poseidonio/).

Σήμερα ως " τζινέτια"  εμφανίζονται  τα  λαμάκια μήκους 6-7 εκατοστών που είναι συγκολλημένα στο ξύλινο ή μεταλλικό κάσωμα (πόρτας ή παράθυρου) και χρησιμοποιούνται για να το στερεώσουν στον τοίχο. 

Ακόμα, στηρίγματα γύψου (μονά διπλά, απλά και γαλβανιζέ).

Σε άλλη ιστοσελίδα τζινέτια ονομάζονται οι μεταλλικές ροδέλες που χρησιμοποιούνται στην κεφαλή της βίδας κατά την σύσφιξη. (Είναι η μόνη ονομασία που διαφέρει από όλες τις άλλες).

Τζινέτια ονομάζονται και τα καρφιά με πρόσθετη κεφαλή στήριξης.

Τζινέτι επίσης ονομάζεται μικρή μεταλλική κατασκευή η οποία χρησιμοποιείται για να ενώσει δομικά στοιχεία:

portal.tee.gr/portal/page/portal/.../files/kefVIEpiskevesEnisxiseis.pd  σ. 217.

Ακόμα, τζινέτια ονομάζονται οι μεταλλικοί σύνδεσμοι ξύλινης οροφής: Τα διχάγγιστρα ή έχματα (τζινέτια). Πρόκειται για μεταλλικές λάμες συνδέσεων με σπαστά σε ορθή γωνία οξύληκτα (μυτερά) άκρα. Χρησιμοποιούνται  για ενίσχυση γωνιακών συνδέσεων σε ξύλινους σκελετούς κτιρίων, κυρίως στις στέγες:

https://5a.arch.ntua.gr/project/4255/5019

Σε όλες τις περιπτώσεις που χρησιμοποιείται σήμερα ο όρος "τζινέτι", υπάρχει το "μεταλλικό", "μικρό σχετικά μέγεθος" και η "ένωση". Μια βίδα, ένα μπουλόνι ή ένα μεγάλο καρφί δεν θα το ονομάζαμε τζινέτι, ούτε ένα ξύλινο εξάρτημα σύνδεσης (καβίλια).
Τζινέτι  θα ονομάζαμε, οποιοδήποτε σχετικά μικρό μεταλλικό εξάρτημα το οποίο χρησιμοποιούμε για να ενώσουμε αντικείμενα.Όταν ενώνουμε τοίχους, σύνολα δόμων, τότε χρησιμοποιούμε τον όρο ελκυστήρας (άρπιζα).

Στο πολυτεχνείο μπερδεύουν τα τζινέτια με τις άρπιζες "…Τα διχάγγιστρα (τζινέτια) είναι χαλύβδινες ταινίες των οποίων τα άκρα έχουν καμφθεί σε σχήμα Γ[1]. Οι άκρες καταλήγουν σε αιχμές, ώστε να είναι εύκολη η τοποθέτηση σε ξύλα με τη βοήθεια σφύρας. Τα τζίνετια  ‘’δένουν ‘’ τη τοιχοποιία." (https://5a.arch.ntua.gr/project/4255/5019)  

επιμένοντας  ότι τα τζινέτια " προσφέρουν επιπλέον στήριξη στη λιθοδομή" (http://5a.arch.ntua.gr/project/4247/4714).

Στην πρώτη και τη δεύτερη φωτογραφία (και στο δεύτερο σκίτσο) διακρίνονται καθαρά άρπιζες. Το πρώτο σκίτσο και το τρίτο, καθώς και η τρίτη φωτογραφία είναι τζινέτια σχήματος Τ.

Η ανεξήγητη αυτή θέση  παρασύρει κι άλλους :"… τα τζινετια δεν ειναι διακοσμητικα στοιχεια της αυθεντικης Ζαγορισιας αρχιτεκτονικης, , αλλα παιζουν σημαντικό ρόλο στη στηριξη της λιθοδομης, δια μεσου της οποιας περνούσαν, με στοχο την καλύτερη στηριξη των λαμπαδων και την ενίσχυση της αντοχης των απεναντι στους κραδασμους…" σχόλιο σε ζαγορίσιο ιστότοπο  το οποίο "διορθώνει" την άποψη ότι τα τζινέτια είναι διακοσμητικά: "…Τα διακοσμητικά αυτά στοιχεία της Ζαγορίσιας αρχιτεκτονικής, τα συναντάμε σε όλες σχεδόν τις παλιές εξώπορτες, που υπάρχουν στα χωριά και σε διάφορα σχήματα…".( http://iliochori.blogspot.gr/2011/02/blog-post_9878.html).

Είναι άλλο το τζινέτι σε σχήμα Τ για τη στήριξη κασωμάτων σε τοίχους, άλλο το τζινέτι σε σχήμα Π για την ένωση δομικών στοιχείων (ξύλινων ή λίθινων)  και άλλο οι άρπιζες (ή ελκυστήρες). Ο σύγχρονος αρχιτεκτονικός όρος "διχάγγιστρο" παραπέμπει κυρίως στο τζινέτι σχήματος Π για ενώσεις ξύλων και μεγάλων δόμων και όχι στο σχήματος Τ για ενώσεις κασωμάτων σε τοίχους. Ο αρχαιοπρεπής τύπος "έχμα"[2]  από το "κράτημα, συνοχή " είναι αρκετά γενικός και χρησιμοποιείται και για άλλες περιπτώσεις.

---

[1] Η πιο απλή περίπτωση είναι αυτή αλλά σε σχήμα" Τ"  και όχι  "Γ". Υπάρχουν και τζινέτια που καταλήγουν σε" θηλιά" ή τρύπα, πάνω στην οποία στηρίζεται ένα διακοσμητικό σε διάφορα σχέδια.

Η περιγραφή που χρησιμοποιείται εδώ από το πολυτεχνείο παρά την φωτογραφία και το σκίτσο είναι για τα τζινέτια σχήματος Π που χρησιμοποιούνται κυρίως για την ένωση ξύλινων δοκαριών ή μεγάλων πέτρινων δόμων και έχει παρθεί από εδώ: "…Τα διχάγγιστρα (τζινέτια), τα οποία είναι χαλύβδινες ταινίες των οποίων τα άκρα έχουν καμφθεί σε σχήμα Γ ή Π. Οι άκρες καταλήγουν σε αιχμές, ώστε να είναι εύκολη η τοποθέτηση σε ξύλα με τη βοήθεια σφύρας…" http://www.hellaskps.gr/min_requirements/docs/PE1/DGTSY/5Ktiriaka/TD-D-1020.0.htm

[2] Τη νεώτερη χρήση της αρχαίας λέξης περιγράφει το λεξικό Δημητράκου: "…σιδηρούν τεμάχιον έχον κεκαμμένα αμφότερα τα αιχμηρά άκρα εν χρήσει κυρίως εις τους ξυλίνους σκελετούς οικιών προς σύνδεσιν δύο δοκών…"