" Φάμανε το βόιδι και ποστάσαμαν στη νουρά. " "

Πέμπτη 2 Δεκεμβρίου 2021

Περί των...εχμάτων 2

 

Ιμάντωσις ξυλίνη ενδεδυμένη εις οικοδομήν εν συσσεισμώ ου διαλυθήσεται...Σοφία Σειράχ 22,16


Όταν πριν από 6 χρόνια είχα γράψει ένα διευκρινιστικό άρθρο περί των εχμάτων, δεν περίμενα ότι θα δω στο "έγκυρο" ΒΗΜΑ την παρακάτω τερατώδη πρόταση: "Ενδεχομένως να δημιουργήθηκαν τριβές μεταξύ μεταλλικών τμημάτων φορτηγών από προβληματική πρόσδεση, αίχμανση όπως λέγεται στην ορολογία..."

 Αίχμανση λοιπόν όχι έχμαση.

Τί είναι όμως το έχμα και τί η έχμαση που αγνοεί ο συντάκτης του Βήματος δημιουργώντας μια καινούρια λέξη;
Στο Liddell-Scott διαβάζουμε:




Λεξικό Δημητράκου

 Ο αρχαιοπρεπής τύπος "έχμα"[2]  από το "κράτημα, συνοχή " νεκραναστήθηκε και μετά από τον Όμηρο χρησιμοποιείται  και από τους σύγχρονους αρχαιολάτρες και σημαίνει την ασφαλή πρόσδεση των οχημάτων σε φορτηγά/οχηματαγωγά πλοία. Γιατί χρειαστήκαμε μια ομηρική λέξη;  Δεν μας έφταναν οι μαλλιαρές λέξεις "τζινέτι" "άρπιζα" "μπότζιασμα" ή "μπίτζιος"; (Φυσικά ο Μπαμπινιώτης δεν καταδέχεται να ασχοληθεί με αυτές! Ευτυχώς το λεξικό της ακαδημίας έχει ελάχιστα για το τζινέτι.) 
Ας ξαναδούμε όμως  (συμπληρωμένο) το παλιό άρθρο:

                                            ΤΖΙΝΕΤΙΑ ΚΑΙ ΑΡΠΙΖΕΣ



Τζινέτι, το (ουσιαστικό) [ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ : ίσως ιταλ. λ. ginneto = μικρόσωμο ισπανικό άλογο] μεταλλικό καρφί με διχαλωτή, αγκιστροειδή άκρη. (Για την ετυμολογία θα τα ξαναπούμε)
Υπάρχει και η ερμηνεία: μεταλλικό καρφί με αιχμηρά και λυγισμένα σε γωνία άκρα (http://www.lexigram.gr/lex/enni/%CF%84%CE%B6%CE%B9%CE%BD%CE%AD%CF%84%CE%B9#Hist1).
Τζινέτια έλεγαν κάποτε τα μεταλλικά καρφιά που χρησιμοποιούσαν για να στηρίξουν το ξύλινο κάσωμα της πόρτας ή του παραθυριού πάνω στον πέτρινο τοίχο. Η άκρη τους ήταν φυσικά αιχμηρή για να καρφώνεται (και μετά να γυρίζει) πάνω στο ξύλο, ενώ η άλλη κατέληγε σε σχήμα "Τ" κι επειδή φαίνονταν συνήθως είχε εκτός από τον καθαρά πρακτικό και διακοσμητικό χαρακτήρα.



Όταν χτίζανε τη θύρα. οι πετράδες πελεκούσανε λούκια στους γωνιόλιθους ώστε μετά ο ξυλουργός να περάσει τα τζινέτια:


Σ
Στ
Στο τέλος ο ξυλουργός κάρφωνε το τζινέτι στο κάσωμα της πόρτας και το γύριζε για να σφίξει.

Τζινέτια ονομάζονταν και οι μεταλλικοί σύνδεσμοι σε σχήμα "Π" που ένωναν μεγάλους δόμους (σε καμπαναριά, μιναρέδες, γεφύρια κλπ.) Αυτά δεν είχαν καμιά διακόσμηση γιατί εντοιχίζονταν και δεν φαίνονταν.



"…Οι δόμοι συνδέονται μεταξύ τους με μεταλλικούς συνδέσμους τόσο οριζοντίως υπό μορφή λάμας σχήματος ανοικτού Π (τζινέτια), μήκους περίπου 22-27εκ., που αγκυρώνεται σε εντορμίες ειδικώς διαμορφωμένες στην άνω επιφάνεια των λίθων, όσο και καθέτως υπό μορφή γόμφου – καβίλιας τετράγωνης διατομής ~ 2× 2 εκ. που εφαρμόζεται σε ειδικώς διαμορφωμένες εντορμίες στην άνω και κάτω επιφάνεια των λίθων συνδέοντάς τους με την επόμενη προς τα άνω και προς τα κάτω σειρά…"
(https://www.scribd.com/fullscreen/207799541?access_key=key-uidyj3n20evwd285512&allow_share=false&escape=false&sh)
Τζινέτια επίσης ονόμαζαν στα νεοκλασικά κτήρια, τους μεταλλικούς συνδέσμους οι οποίοι ένωναν τις μαρμάρινες  ή από πωρόλιθο προσόψεις με τους πέτρινους εσωτερικούς τοίχους:
"…Οι σιδεράδες έφτιαχναν και τα μεγάλα τζινέτια, που δένουνε την πρόσοψη πάνω στη λιθοδομή. Τζινέτι είναι η μεταλλική λάμα που στερεώνει λ.χ. την κάσα μιας πόρτας στον τοίχο, ή που στηρίζει λ.χ. τα μάρμαρα στο μπετό μιας κολόνας. Στο Ποσειδώνιο, τα τζινέτια είναι περασμένα μέσα από τη λιθοδομή (πλάτους 60-80 εκ.) ώστε να βγαίνουν από τις δυο πλευρές του τοίχου. Από την έξω πλευρά, η πλάκα του πωρόλιθου πατάει στη λάμα. Η άκρη της λάμας γυρνάει πάνω για να κάνει δόντι, και πιάνει σε μια τρύπα στην κάτω πλευρά του πωρόλιθου, για να μη φαίνεται, εκεί που η μια πλάκα ενώνει  με την άλλη. Στην μέσα πλευρά του κτιρίου, η λάμα είναι γυρισμένη κάτω, για να σφίγγει πάνω στη λιθοδομή . 


Καθώς φαίνεται, πρώτα χτίζαν τη λιθοδομή μέχρι κάποιο ύψος. Μετά περνούσαν τις λάμες. Αυτές δίναν την αλφαδιά για τον πωρόλιθο, τον έξω τοίχο. Τέλος, από μέσα, γυρνάγαν με τη βαρειά την ουρά της λάμας για να καργάρει
…" (βλ. https://spetses.wordpress.com/ktiria/poseidonio/).
Να διευκρινίσουμε εδώ ότι το τζινέτι διαπερνά τον τοίχο αλλά δεν διαπερνά από άκρη σε άκρη το σπίτι από τον έναν τοίχο στον απέναντι. Αυτό το κάνει η άρπεζα.

Στη φωτογραφία, οι άρπιζες του αρχοντικού των Τσογκαίων στην παλιά Σαγιάδα.


Ένας άλλος τύπος άρπιζας από το καμπαμαριό του Άι Γιώργη στην παλιά Σαγιάδα.

Αυτή η σιδερένια λάμα χτίζονταν μέσα στον τοίχο απο τη μια πλευρά ως την άλλη. Μετά πέρναγαν κάθετα στις τρύπες σιδερένιες ράβδους αγκύρωσης σφίγγοντας την οικοδομή.

Από το σπίτι των Τρουμπαταίων στην παλιά Σαγιάδα



Άρπιζα χωρίς ράβδο αγκύρωσης, με απλή συστροφή της διχαλωτής απόληξης. Από το καμπαναριό του Άι Γιώργη της παλιάς Σαγιάδας.
Να σημειώσουμε εδώ ότι υπήρχαν και ξύλινες άρπιζες. Στο σκίτσο φαίνεται ένας τέτοιος τύπος από το καμπαναριό της παλιάς Σαγιάδας:

Στην ουσία είναι δυο τζινέτια που καρφώνονται πάνω σε ένα ξύλινο δοκάρι σχηματίζοντας όμως μια άρπιζα. 

Δεύτερο παράδειγμα ένωσης ξυλοδεσιάς με τζινέτια. (Π. Τουλιάτος σ. 87)
Ξύλινους ελκυστήρες θεωρούν οι σημερινοί μηχανικοί τις ξυλοδεσιές που διέτρεχαν όλο το σπίτι σαν τα σημερινά τσιμεντένια σενάζια: 

Π. Τουλιάτος, https://issuu.com/greekarchitects3/docs/ και
http://okeanis.lib.puas.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/349/pol_00729.pdf?sequence=1
(Εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε ότι σε αντίθεση με το παραπάνω σχέδιο, στην περιοχή μας, οι ξυλοδεσιές δεν ήταν ορατές στο εξωτερικό του σπιτιού για να μην σαπίσουν. Στο εσωτερικό συνήθως σοβατίζονταν εκτός από πρόχειρες κατασκευές με αργολιθοδομή). Οι ξυλοδεσιές αυτές αναφέρονται στις παραπάνω μελέτες ως "οριζόντιοι ελκυστήρες από ξύλινα στοιχεία" σ. 59-60 και σ. 45. Επιτυγχάνουν την ενότητα του δομικού στοιχείου, όχι όμως έλκοντας, ώστε να δικαιολογήσουν απολύτως τον χαρακτηρισμό. Βέβαια και οι μεταλλικοί ελκυστήρες (άρπιζες) ασκούσαν ελάχιστη έλξη στο οικοδόμημα σε αντίθεση με τους σύγχρονους ελκυστήρες. 
Στις μέρες μας "η προσθήκη ελκυστήρων είναι δημοφιλής τρόπος σύνδεσης αποκολλημένων τοίχων. Η χρήση
εξωτερικών ελκυστήρων για την περίσφυξη των τοίχων συγκαταλέγεται στα άμεσα μέτρα
υποστήριξης κτιρίων που έχουν υποστεί σημαντικές βλάβες διότι πέραν της ευκολίας
τοποθέτησης παρουσιάζουν την δυνατότητα εύκολης αφαίρεσης για την εφαρμογή μονίμων
μέτρων που πιθανά θα προκύψουν από μεταγενέστερη εμπεριστατωμένη μελέτη...
http://www.episkevesold.civil.upatras.gr/ergasies%202004/No27.PDF


. Συνεχίζουμε με τα τζινέτια:

Σήμερα ως " τζινέτια"  εμφανίζονται  τα  λαμάκια μήκους 6-7 εκατοστών που είναι συγκολλημένα στο ξύλινο ή μεταλλικό κάσωμα (πόρτας ή παράθυρου) και χρησιμοποιούνται για να το στερεώσουν στον τοίχο. 

Ακόμα, στηρίγματα γύψου (μονά διπλά, απλά και γαλβανιζέ).

Σε άλλη ιστοσελίδα τζινέτια ονομάζονται οι μεταλλικές ροδέλες που χρησιμοποιούνται στην κεφαλή της βίδας κατά την σύσφιξη. (Είναι η μόνη ονομασία που διαφέρει από όλες τις άλλες).

Τζινέτια ονομάζονται και τα καρφιά με πρόσθετη κεφαλή στήριξης.


Τζινέτι επίσης ονομάζεται μικρή μεταλλική κατασκευή η οποία χρησιμοποιείται για να ενώσει δομικά στοιχεία:


portal.tee.gr/portal/page/portal/.../files/kefVIEpiskevesEnisxiseis.pd  σ. 217.

Ακόμα, τζινέτια ονομάζονται οι μεταλλικοί σύνδεσμοι ξύλινης οροφής: Τα διχάγγιστρα ή έχματα (τζινέτια). Πρόκειται για μεταλλικές λάμες συνδέσεων με σπαστά σε ορθή γωνία οξύληκτα (μυτερά) άκρα. Χρησιμοποιούνται  για ενίσχυση γωνιακών συνδέσεων σε ξύλινους σκελετούς κτιρίων, κυρίως στις στέγες:

https://5a.arch.ntua.gr/project/4255/5019

Σε όλες τις περιπτώσεις που χρησιμοποιείται σήμερα ο όρος "τζινέτι", υπάρχει το "μεταλλικό", "μικρό σχετικά μέγεθος" και η "ένωση". Μια βίδα, ένα μπουλόνι ή ένα μεγάλο καρφί δεν θα το ονομάζαμε τζινέτι, ούτε ένα ξύλινο εξάρτημα σύνδεσης (καβίλια).
Τζινέτι  θα ονομάζαμε, οποιοδήποτε σχετικά μικρό μεταλλικό εξάρτημα το οποίο χρησιμοποιούμε για να ενώσουμε αντικείμενα.Όταν ενώνουμε τοίχους, σύνολα δόμων, τότε χρησιμοποιούμε τον όρο ελκυστήρας (άρπιζα).
Το τζινέτι απλά ενώνει ενώ ο ελκυστήρας, όπως λέει το όνομά του, βασίζεται στο σφίξιμο, έλκει τις δυο πλευρές μεταξύ τους. 


Στο πολυτεχνείο μπερδεύουν τα τζινέτια με τις άρπιζες "…Τα διχάγγιστρα (τζινέτια) είναι χαλύβδινες ταινίες των οποίων τα άκρα έχουν καμφθεί σε σχήμα Γ[1]. Οι άκρες καταλήγουν σε αιχμές, ώστε να είναι εύκολη η τοποθέτηση σε ξύλα με τη βοήθεια σφύρας. Τα τζίνετια  ‘’δένουν ‘’ τη τοιχοποιία." (https://5a.arch.ntua.gr/project/4255/5019)  

επιμένοντας  ότι τα τζινέτια " προσφέρουν επιπλέον στήριξη στη λιθοδομή" (http://5a.arch.ntua.gr/project/4247/4714).
Στην πρώτη και τη δεύτερη φωτογραφία (και στο δεύτερο σκίτσο) διακρίνονται καθαρά άρπιζες. Το πρώτο σκίτσο και το τρίτο, καθώς και η τρίτη φωτογραφία είναι τζινέτια σχήματος Τ.
Η ανεξήγητη αυτή θέση  παρασύρει κι άλλους :"… τα τζινετια δεν ειναι διακοσμητικα στοιχεια της αυθεντικης Ζαγορισιας αρχιτεκτονικης, , αλλα παιζουν σημαντικό ρόλο στη στηριξη της λιθοδομης, δια μεσου της οποιας περνούσαν, με στοχο την καλύτερη στηριξη των λαμπαδων και την ενίσχυση της αντοχης των απεναντι στους κραδασμους…" σχόλιο σε ζαγορίσιο ιστότοπο  το οποίο "διορθώνει" την άποψη ότι τα τζινέτια είναι διακοσμητικά: "…Τα διακοσμητικά αυτά στοιχεία της Ζαγορίσιας αρχιτεκτονικής, τα συναντάμε σε όλες σχεδόν τις παλιές εξώπορτες, που υπάρχουν στα χωριά και σε διάφορα σχήματα…".( http://iliochori.blogspot.gr/2011/02/blog-post_9878.html).
Είναι άλλο το τζινέτι σε σχήμα Τ για τη στήριξη κασωμάτων σε τοίχους, άλλο το τζινέτι σε σχήμα Π για την ένωση δομικών στοιχείων (ξύλινων ή λίθινων)  και άλλο οι άρπιζες (ή ελκυστήρες). Ο σύγχρονος αρχιτεκτονικός όρος "διχάγγιστρο" παραπέμπει κυρίως στο τζινέτι σχήματος Π για ενώσεις ξύλων και μεγάλων δόμων και όχι στο σχήματος Τ για ενώσεις κασωμάτων σε τοίχους.


[1] Η πιο απλή περίπτωση είναι αυτή αλλά σε σχήμα" Τ"  και όχι  "Γ". Υπάρχουν και τζινέτια που καταλήγουν σε" θηλιά" ή τρύπα, πάνω στην οποία στηρίζεται ένα διακοσμητικό σε διάφορα σχέδια.
Η περιγραφή που χρησιμοποιείται εδώ από το πολυτεχνείο παρά την φωτογραφία και το σκίτσο είναι για τα τζινέτια σχήματος Π που χρησιμοποιούνται κυρίως για την ένωση ξύλινων δοκαριών ή μεγάλων πέτρινων δόμων και έχει παρθεί από εδώ: "…Τα διχάγγιστρα (τζινέτια), τα οποία είναι χαλύβδινες ταινίες των οποίων τα άκρα έχουν καμφθεί σε σχήμα Γ ή Π. Οι άκρες καταλήγουν σε αιχμές, ώστε να είναι εύκολη η τοποθέτηση σε ξύλα με τη βοήθεια σφύρας" http://www.hellaskps.gr/min_requirements/docs/PE1/DGTSY/5Ktiriaka/TD-D-1020.0.htm
[2] Τη νεώτερη χρήση της αρχαίας λέξης περιγράφει το λεξικό Δημητράκου: "…σιδηρούν τεμάχιον έχον κεκαμμένα αμφότερα τα αιχμηρά άκρα εν χρήσει κυρίως εις τους ξυλίνους σκελετούς οικιών προς σύνδεσιν δύο δοκών…"
                                                        

Δεν υπάρχουν σχόλια: