ΚΑΒΑΦΗΣ ΚΑΙ ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ
«Ημίν ανήκουσιν η ευγλωττία και αι τέχναι της Ελλάδος και η των Θεών αυτής λατρεία, υμέτερος δε κλήρος εστί η αμάθεια και η αγροικία…» ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ…
1 Ο Ιουλιανός εν τοις Μυστηρίοις 1896
2 Αθανάσιος Απρίλιος 1920
3 Ο επίσκοπος Πηγάσιος Μάιος 1920
4 Ο Ιουλιανός, ορών ολιγωρίαν 1923
5 Η διάσωσις του Ιουλιανού Δεκέμβριος 1923
6 Ο Ιουλιανός εν Νικομηδεία 1924
7 Hunc deorum templis Μάρτιος 1926
8 Μεγάλη συνοδεία εξ ιερέων και λαϊκών1926
9 Ο Ιουλιανός και οι Αντιοχείς 1926
10 [Πρώτα ο Ματθαίος, πρώτα ο Λουκάς]
11 Ουκ έγνως 1928
12 Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας 1933
Γιατί ασχολήθηκε τόσο πολύ ο Καβάφης με τον Ιουλιανό; Γιατί του αφιέρωσε (από την ωριμότερη περίοδο της ζωής του) 12 ποιήματα;
Τι είχε πραγματικά στο νου του ο ποιητής, όταν έγραφε αυτά τα έργα;
Ίσως δεν θα το μάθουμε ποτέ. Αλλά αυτό που μπορούμε να διακρίνουμε είναι η λεπτή ειρωνεία με την οποία αντιμετωπίζει το τεράστιο θέμα της προσπάθειας του Ιουλιανού, να επαναφέρει την παλιά θρησκεία και να ανακόψει το δρόμο του Χριστιανισμού.
Επιφανειακά τα ποιήματα επιτίθενται εναντίον του «αποστάτη», τον οποίο ο Καβάφης «στολίζει» με αρκετά επίθετα:
«φαύλος» και «κάθαρμα» στο «Αθανάσιος», «ο πολύς φιλόσοφος Αύγουστος» στο «Η διάσωσις του Ιουλιανού», «ο ψεύτης Χριστιανός», «ο ηγεμονίσκος Ιουλιανός» στο «Ο επίσκοπος Πηγάσιος», «ο ανόητος» στο «Ο Ιουλιανός εν τοις Μυστηρίοις»
«αυτόνα τον Χριστιανομαθημένο», στο «Ο Ιουλιανός ορών ολιγωρίαν», «ήταν προωρισμένος να υπηρετήσει τα τεμένη των (ψευτών) θεών» στο «Hunc deorum templis», «ο ανόσιος Ιουλιανός στο «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας», «Τες περί των ψευδών θεών αερολογίες του, τες ανιαρές περιαυτολογίες την παιδαριώδη του θεατροφοβία την άχαρι σεμνοτυφία του τα γελοία του γένεια.» στο «Ο Ιουλιανός και οι Αντιοχείς», «Ο μιαρότατος, ο αποτρόπαιος Ιουλιανός» στο «Μεγάλη συνοδεία εξ ιερέων και λαϊκών», «ο κούφος Ιουλιανός», «ο γελοιωδέστατος» στο «ουκ έγνως»
Τις περισσότερες πληροφορίες (για το συγκεκριμένο θέμα), ο Καβάφης τις άντλησε από τους εκκλησιαστικούς πατέρες, τον Σωκράτη, τον Θεοδώρητο και τον Σωζομενό, των οποίων το ύφος αλλά και το μένος εναντίον του Ιουλιανού αντιγράφει με επιτυχία, αλλά και (όπως ο ίδιος γράφει) από βιβλία με αμφίβολη επιστημονική εγκυρότητα (όπως το βιβλίο της E.L. Butcher για την ιστορία της εκκλησίας της Αιγύπτου). Διαβάζοντας το σύνολο των ποιημάτων του Καβάφη για τον Ιουλιανό, ο αναγνώστης νοιώθει σαν να ξαναβρίσκεται σ’ εκείνη τη μακρινή εποχή. Η πάλη συνεχίζεται, σαν να μην έχουν περάσει τόσα χρόνια από τότε. Η πολεμική εναντίον του «αποστάτη» παραμένει ζεστή, οι ύβρεις εξυπηρετούν το στόχο τους όπως και τότε. Η πιστή αντιγραφή του ύφους των πρώτων πολεμίων του Ιουλιανού, εξυπηρετεί την «σκηνοθεσία» του ποιητή και την μεταφορά του αναγνώστη στην εποχή που διαδραματίζονται τα γεγονότα. Η υπερβολή ξενίζει αλλά βοηθάει.
Ο Καβάφης εμφανίζεται εδώ (όπως και σε αρκετά άλλα ποιήματα) φανατικός χριστιανός και ακόμη πιο φανατικός επικριτής του Ιουλιανού. Επιλέγει να επαινέσει τον μεγάλο αντίπαλό του εθνικού αυτοκράτορα, τον Αθανάσιο[1] και να κριτικάρει δυο φορές άγρια τον Ιουλιανό, ακόμα και τη στιγμή που πέθαινε χτυπημένος πισώπλατα από τους χριστιανούς. Σβήνει μάλιστα από την πρώτη γραφή του ποιήματος «ο Αθανάσιος» τη λέξη "φαύλος" και την αντικαθιστά με την ακόμα βαρύτερη βρισιά: "κάθαρμα"![2]
Στην τελευταία και πιο μεστή περίοδο της ζωής του, επανέρχεται συνεχώς στον Ιουλιανό με ερωτικό σχεδόν πάθος. Είναι το πρόσωπο που τον απασχολεί περισσότερο ( 13 ποιήματα αφιερωμένα σ’ αυτόν!)
Σίγουρα δεν το κάνει για…θρησκευτικούς λόγους. Ήταν τελείως περιττή η πολεμική του. Ο Ιουλιανός είχε χάσει κατά κράτος κι οι χριστιανοί γέμισαν τη μνήμη του με συκοφαντίες και ύβρεις. Έμεινε για πάντα στην ιστορία ως «ο παραβάτης» και το όνειρό του χάθηκε για πάντα. Γιατί ο Καβάφης επαναφέρει τόσο πιστά μια ξεχασμένη ιστορία από το παρελθόν; Γιατί επιλέγει να αποκαλέσει έναν πεθαμένο από χιλιετίες αντίπαλο, «κάθαρμα»; Το ίδιο πρόβλημα αντιμετώπισε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2022 όταν ανατύπωσε το βιβλίο του Φώτη Κόντογλου, Ο ΘΕΟΣ (εκδοτικό σημείωμα σ. xiii «…Από τις τέσσερεις ενέργειες του Ιουλιανού) εναντίον των χριστιανών που αναφέρει ο Κόντογλου μόνο σε μία (λείψανο Προδρόμου) μένει πιστός στις πηγές. Αλλοιώνει τα γεγονότα συνειδητά; ; Και αν ναι, για να πετύχει τι;Αν είχε λόγο να επιβαρύνει κι άλλο τη θέση του Ιουλιανού (κατηγορώντας τον ότι έκοψε το ιερό δέντρο και έκαψε το σκήνωμα του αγίου Βαβύλα;Γράφει από μνήμης κι απλώς δεν θυμάται καλά;Έχει υπ’ όψιν του άλλες πηγές που μου διαφεύγουν;..."
ΚΟΝΑΝΟΣ,Νικολόπουλος, Αθήνα 1943 ,
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου