Είναι τέλη Απρίλη αλλά τα χιόνια στην κορφή της Μουργκάνας δε θέλουν να λιώσουν! 1806, σήμερα.
Κυριακή, 25 Απριλίου 2021
χιονισμένη Μουργκάνα
Είναι τέλη Απρίλη αλλά τα χιόνια στην κορφή της Μουργκάνας δε θέλουν να λιώσουν! 1806, σήμερα.
Πέμπτη, 22 Απριλίου 2021
Απ' όσα έζησα...
Μιά ευχάριστη έκπληξη απ' τη Γολά! Καλοτάξιδο το βιβλίο. Περιμένουμε με αγωνία και τα υπόλοιπα...
Κυριακή, 18 Απριλίου 2021
Φιλιάτες
Φιλιάτες. Ελληνικά στον τίτλο! Τα τρία αυτά σχέδια, στάλθηκαν από τον Εδουάρδο στις 5-2- 1880, στον Ιταλό αρχιτέκτονα Γκαστάλντι, που του σχεδίασε τις δυο βίλες στο Σαν Ρέμο. Ο Λύαρ τον πληροφορεί ότι προέρχονται από το Φιλιάτι (που είναι κοντά στο Σούλι, την πατρίδα του υπηρέτη του Γιώργου Σουλιώτη - Κόκαλη). Επισημαίνει τη διαφορά ανάμεσα στην αρχιτεκτονική αυτών των σπιτιών με εκείνης των νεοελλήνων.
«…Η ζωή μου περνάει καθημερινά σε διαφορετικά μέρη, το Λίβανο, τη Μασάντα, τον Τίβερη, - τα λατομεία της Τσερβάρα, - τους Φιλιάτες, το Ζαγόρι, - τη Φυλή, - τον Α. Σάββα, - τη Δαμασκό, τη Βηθλεέμ,τη Βηρυτό και το Ιντερλάκεν…» Έντουαρντ Ληρ.
Παρασκευή, 16 Απριλίου 2021
Παναγιώτης Σπίγγος
Η συλλογή φωτοκαρτών (θεσπρωτικού ενδιαφέροντος) του Κερκυραίου φωτογράφου Παναγιώτη Σπίγγου.
Φιλιάτες. Edward Lear
Ένα άγνωστο σχέδιο του Edward Lear! Φιλιάτι 1856. Από τη σκάλα του σπιτιού του Τζαφέρ πασά έπεσε ο Εδουάρδος και χτύπησε στην πλάτη. Αυτό το "τυχερό" ατύχημα τον υποχρέωσε να μείνει παραπάνω στο Φιλιάτι κι έτσι έχουμε περισσότερα έργα του...
Σάββατο, 10 Απριλίου 2021
Πέμπτη, 8 Απριλίου 2021
¨Λεωφόρος Ηγουμενίτσης"
Μιά ωραία προπολεμική φωτοκάρτα της Ηγουμενίτσας από τον Κερκυραίο φωτογράφο (και εκδότη φωτοκαρτών) Παναγιώτη Σπίγγο του Αναστασίου που γεννήθηκε στην Άνω Κορακιάνα το 1883 και πέθανε σε ηλικία 83 ετών. Εκτός από την Ηγουμενίτσα τους Φιλιάτες και τη Σαγιάδα, σώζονται άλλες τέσσερις φωτοκάρτες του, στο αρχείο του ΕΛΙΑ. (πηγή φωτογ. Ηγ/τσας: Β. Χολέβας).
Πέμπτη, 1 Απριλίου 2021
η βιβλιοθήκη του...εμφυλιου!
Ο Εμφύλιος, απόχτησε τη βιβλιοθήκη του! Φυσικά δεν χωράνε όλα τα βιβλία που έχω μαζέψει σ' αυτή τη μικρή βιβλιοθήκη, αλλά τουλάχιστον έγινε μιά αρχή...
(Ο "Εμφύλιος" φυσικά ξεκινάει από τον πόλεμο και την κατοχή. Ο δρόμος της έρευνας είναι μακρύς ακόμα. Άλλα τόσα βιβλία δεν θα φτάσουν. Πολύτιμες είναι οι μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν αυτή την περίοδο και καταγράφονται από τον φίλο Αλέξανδρο Λαμπρίδη στις δεκάδες συνεντεύξεις που παίρνουμε. Βέβαια κάποιοι πάντα θα τα ξέρουν όλα -ΜΑ ΟΛΑ- και θα μας κουνάνε το δάχτυλο αλλά αυτά είναι γνωστά σε όσους λατρεύουν το ΠΙΣΤΕΥΕ ΚΑΙ ΜΗ ΕΡΕΥΝΑ!).
Κυριακή, 28 Μαρτίου 2021
ΜΟΥΡΓΚΑΝΑ
Η Μουργκάνα με τη φυσική της "πύλη", ανάμεσα στη Θεόστρουγκα και το Φαρμακοβούνι. Από τον προφήτη Ηλία της Πλεσίβιτσας! (Εκεί που συγκλίνουν τα δυο σκέλη του τεράστιου φυσικού "ν" βρίσκεται το αρχαίο κτίσμα, που ονομάστηκε "κτίσμα Φατηρίου". Οι παλιοί πίστευαν ότι αυτό το ανθρώπινο κτίσμα, συμπληρώνει τη φυσική οχύρωση της Μουργκάνας...)
Πέμπτη, 25 Μαρτίου 2021
Εθνικά αφηγήματα
"...δεν νοείται κοινότητα, νοερή ή μη, δίχως μύθο και τελετουργίες. Τα εθνικά αφηγήματα δεν είναι παρά «μυθιστορίες» που λειτουργούν όχι μόνον ως μηχανισμοί συνοχής του έθνους, αλλά γενικότερα σαν καταστατικοί χάρτες για τη στάση και τη δράση των μελών του..."
Βασίλης Νιτσιάκος
Κυριακή, 21 Μαρτίου 2021
Τετάρτη, 17 Μαρτίου 2021
Φαρμακοβούνι -Θεόστρουγκα "Στράτα"
Shirley Clifford Atchley Βρετανική Σχολή Αθηνών, BSA SPHS 01/5291.C1079
Σήμερα δεν έχουμε διαφορά στο πριν και στο μετά. Μπορεί ο άνθρωπος να κατάφερε να καταστρέψει το αρχαίο κτίσμα, αλλά τουλάχιστον την τεράστια κατεβασιά των βράχων δεν την ξέκαμε ακόμα. (Βέβαια, μη λέμε μεγάλες κουβέντες, γιατί οι ανεμογεννήτριες καραδοκούν!)
Δευτέρα, 15 Μαρτίου 2021
Κτίσμα Φατηρίου
Εκατό τόσα χρόνια χωρίζουν αυτές τις φωτογραφίες!
Η πρώτη είναι του Shirley Clifford Atchley Βρετανική Σχολή Αθηνών, BSA SPHS 01/5294.C1082.
Η δεύτερη, δείχνει την καταστροφή του κτίσματος από την κατασκευή του δρόμου...
Η θέση του κτίσματος.
Σάββατο, 13 Μαρτίου 2021
Αν δεν διαβάζεται, κάντε κλικ εδώ: http://laokratia.blogspot.gr/2013/08/blog-post.html
πρόσφυγας εμφυλίου ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΌ
Πρόσφυγας εμφυλίου: Ο ΒΙΟΣ ΜΟΥ
προσθετη πλοιροφωρια....25. Ιουλη 2018 προσκομισα ορισμενα εντυπα απο το "Λιντιζντα" και το ενγραφο απο το 16/03/1944 και θα τα προσθεσω στα αναλογα συμεια
ΠΡΟΛΟΓΟΣ [Επεξεργασία από http://laokratia.blogspot.gr/2013/08/blog-post.html
και του Κοκορδέλης Κωνσταντίνος]
Κεφάλαιο μυδεν Η Οικογενεια
Οικογενεια του Νικολαου και Λαμπρινης Σιακου>
Πατερας.............Γεννιμενος 6.10.1904 Απεβιωσε 6. 9. 1981Μητερα............... . 4. 5. 1904 " " 31.12.1986Ευανθια......... 13. 4. 1928 " " 14. 02. 2000
Αντωνης.............. 1930 " " 1947Γαβριηλης.......... 18.3. 1932 " " 10.04. 2020Μανωλης............ 1934 " " 1948Αγγελω...... 10.7. 1938Στελιος............ 20. 3. 1940Λαοφιλος............. 8. 1. 1942
Και εδώ αρχίζει ο βίος μου, που ήμουν δυο ετών. Στο έργο αυτό έχει συμβάλει και ο μεγαλύτερος μου αδερφός Γαβριήλ μια και ήταν στην εφηβεία. Μετά απ’ τον τελικό επαναπατρισμό του, συμμάζεψε με αρκετό κόπο απ’ τα εδρεύοντα στην περιοχή Κοινοτικά Γραφεία, ιστορικά έγγραφα που αποδεικνύουν το αληθές των γεγονότων που διαδραματίστηκαν εκείνη την μαύρη εποχή.
Κεφάλαιο πρώτο, Παραμονή στο χωριό
2. Και τούτο δω επίσης οδυνηρό γιατί τέλος είχε κι αυτό φρικτό. Το 1947 κατά την διάρκεια της επιμέλειας του κοπαδιού από τον Αντώνη και την Ευανθία, απότομα άνοιξε ο ουρανός και η βροχή έρεε συνεχώς. Λύσσαξε ο Δίας ο τρανός με αστραπές και κεραυνό. Καταφύγιο έτρεξε ο καημένος να βρει κάτω απ’ τον πλάτανο για να σωθεί, μα εκεί χτύπησαν δέκα κεραυνοί. Του νεκρού το σώμα φέραν στο χωριό, και κυριάρχησε μεγάλο ουρλιαχτό. Φώναζε η μάνα και η αδερφή γιατί τον μεγαλώσανε μέσα απ τις πίκρες της ζωής.Σε πένθος έπεσε για δεύτερη φορά η οικογένεια του Νικόλα. Η μάνα κι η αδερφή απελπισμένες. Τέτοιο κακό κανείς δεν περιμένει. Η μοίρα αλύπητα να σε χτυπά κι ο θεός να αδιαφορεί και να μην πονά. Το ΟΧΙ του Μεταξά δεν με αφορά, γιατί χαιρετούσε κι αυτός με το χάι χάι, του Χίτλερ ήταν οπαδός, φασίστας και χιτλερικός. Παρέδωσε όλους τους πολιτικούς κρατούμενους στο πιάτο τον Γερμανών.
(Δουλεύανε καλάι αγανώνοντας τα διάφορα τεψιά ) και επειδή έχει λίγο πληθυσμό στα μέρη μας, αναγκαζόταν να γυρίζουν στο υπόλοιπο της Ελλάδος η στα αστικά κέντρα, παίρνοντας καμία φορά και τον μεγαλύτερο αδερφό μου, γυρίζοντας από χωριό σε χωριό, φτάνοντας και ως την Πελοποννήσω ποδαρόδρομο. Στα σύνορα της Αρβανιτιάς, γιατί τα χωριά εδώ που τα διοικούσαν οι Ιταλοί ήταν πλουσιοπάροχα. Παρόλο που υπήρχαν συνοριακά φυλάκια, περιμένοντας ώσπου να εγκαταλείψουν για μια στιγμή τη θέση τους οι φύλακες, τρέχοντας παραβιάζανε τα σύνορα θέτοντας τη ζωή τους σε κίνδυνο. Έτσι η Ευανθία και ο Γαβριήλ πήραν αυτή την εντολή, πουλώντας βότανα και τσάι, γλιτώσαμε απ’ την πείνα. Κάποια μέρα μετά την δουλεία, (απ΄ ό τι μου διηγήθηκε ο ξάδερφος Σταύρος Μαρίνης)..έβαλαν οι νοικοκυραίοι να φαν όλοι μαζί. Στο τέλος τού έμεινε λίγο τυρί, τότε ζήτησε ο πατέρας μου "λίγο ψωμί να φάω το τυρί...λίγο τυρί να φάω το ψωμί..... " όσ΄ που έφαγε όλο το καρβέλι.
Οταν γυρισε στο χωριο….(συναιχησε ο ξαδερφος) Μια μερα περνει ενα γραμμα η Γιανοβα απ'τον ανδρα της (μητερα του συνγραφεα " Η Λιντιζντα" Ηλεια Ρενκγα )..διαβάζοντας τα παιδιά της δεν της άρεσε και θυμωμένη φεύγει να ψάξει να βρει κάποιον καλύτερο, απότομα πετάχτηκε ο Νικόλας μπωστά της, Και άρχισε να τον παρακαλεί να της το διαβάσει το γράμμα. ο ξερόλας να δείξει οτι είναι και μορφωμένος.... να προσθέσω την εποχή εκείνη θέριζε η αγραμματοσύνη σ΄ όλη την Ελλάδα ...αυτός άρχισε να λέει του κεφαλιού..... "γράφω γραφωνίζω και σε χαιρετώ, το δέμα που μου΄ στειλες δεν ηταν καλό..Αχ!! η καημένη δεν έβαλα λουράκι. αναστέναξε η Γιάνοβα... "Την ουρά τινάζει την κυρα κοιτάζει. Τις πατούνες οι λύνες ήτανε κοντές... Αχ η κα.ι.μενη το σκινί ήταν κοντό. " Γυρίζοντας στο σπίτι ικανοποιημένη αναγγέλλει στα παιδιά τις πως ο Νικόλας της το διάβασε το γράμμα ποιο καλά .....Ρε μάνα ο Σιάκος είναι αγράμματος. και σκάσανε στα γιέλια....Μολονότι είχε αναπτυχθεί η αντίσταση του λαού ενάντια στη γερμανική κατοχή οργανωμένη κυρίως από το ΕΑΜ, και ΕΛΑΣ παντού ακούγονταν πυροβολισμοί, έγινε η βάφτιση μου, κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες. Κάποιο βράδυ κατέβηκαν απ’ το βουνό αρματωμένοι οι χωριανοί μου, ο νουνός Παναγιώτης Πέσχος και ο Παπά-Σιωμος κρατώντας τα όπλα παρά πόδα. 'Ετσι βαπτίστικα και γω, σαν Χριστιανός ορθόδοξος. Ως συνήθως τα παιδιά δεν το συνειδητοποίησαν αρκετά, διότι το χωριό μας βρισκόταν απόμερα στον προπόδα της Μουργκάνας. Και αυτός ήταν ο λόγος που σαν παιδιά κάναμε τα νταβαλίκια μας. Έτσι λοιπόν μια μέρα τα τρία μικρότερα αδέρφια, εγώ, ο Στέλιος και η αδερφή μας η Αγγέλω, μου δέσαν ένα κουδούνι στο λαιμό και δως του στο κυνηγητό. Το κακό δεν άργησε να ‘ρθει. Άγριος ο τόπος εκεί, τρέχαμε κι εμείς σαν παλαβα.. Πέφτω κάτω μονομιάς, το κουδούνι γέρνει ανοιχτά, και σημάδι μου ‘κανε για παντοτινά. Αίμα έτρεξε πολύ, τ’ αδέρφια μου τραπήκαν σε φυγή, κλαίγοντας με πήραν στο πρώτων βοηθειών. Με καπνό τύλιξαν την πληγή, το αίμα δεν είχε άλλο ροή, λες και ήταν κάποια Κυριακή.
Ένα άλλο περιστατικό που θα γινόταν εξίσου τραγικό. Στο νου μου το συνόδευε για πολύ καιρό. Μαζωμένοι ήμασταν μανάδες και παιδιά όλοι σε μια σειρά. Το κακό το ’νιωθαν και τα μικρά παιδιά, γιατί γατζωμένοι ήμασταν απ’ των μανάδων την ποδιά, κι όλοι μαζί στριμωγμένοι ο ένας στον άλλο κοντά. Για εκτέλεση μας είχαν οι Γερμανοί, Γιατί κάποιος δικός τους σε μάχη με τους αντάρτες ειχε σκοτοθει και γι’ αυτό έπρεπε να τα πληρώσει ο λαός. Δυο ήταν τα τυχερά περιστατικα που μας έσωσαν την ζωή.1.Το κοινοτικό γραφείο της Πόβλας [Αμπελώνας Φιλιατών Θεσπρωτίας] που μας προειδοποίησε για το σκοπό των Γερμανών, και πολλοί έφυγαν πιο μακριά και δεν εντοπίστηκαν. Εδώ υπάρχει το ευχαριστήριο μήνυμα από τον τότε πρόεδρο του χωριού Μάρκου Ζώη προς το Κοινοτικό Γραφείο Πόβλας (συγκεκρημμενα τον κάτοικο της, Γεωργιον Φρειδεροπουλο)
Ενγραφο 10. Μρτη. 1944 Για ενφάνιση πατηστε διπλα!!
Κοινοτης Ασπροκλησιου
Αποφαση
του Κοινοτικού Συμβουλίου Ασπροκλησίου
Το Κοινοτικό Συμβούλιο του χωρίου μας με ομόφωνη λήψιν της ολομέλειας των κατοίκων.
Εκφράζει την πλήρη ευχαριστεία στο και την
αντίθρασιν ευγνωμοσύνη προς τον συναγωνηστή Γεώργιον Φρειδερόπουλον κάτοικο Πόβλας που με κύνδινον της ζωής του,έτρεξε και μας ειδοποίησε στην επιδρομή των Γερμανών τις 15 Φλεβάρη 1944 και πήραμαν τα κατάλληλα μέτρα και πολύ γλυτώσαν από σίγουρο θάνατο. Συνχαίρω επίσεις τούτον διότι εκδηλώνοντας την πίστη του στον αγώνα της εθνική μας ιδέας διαπέρασε στις γραμμές του Γερμανικού κλεινόματος ώρα νύκτος εκπληρωνοντας το εθνικο του καθηκον Εν Ασπροκλησιο της 10 3 1944 Για το Κοινοτικου Συμβουλιου Ο Προεδρος ( σφραγιδα και υπογφαφη)
2.Κάποιος Αλη Μπέλου Τσαμοαρβανίτης μπήκε μπροστά και ανοίγοντας το στήθος του φώναξε “Όπου βρίσκομαι εγώ Έλληνας δεν δολοφονήθηκε”.(εξήγιση απ΄ τον αδερφό μου)
3. Κάποιος Τουρκοαρβανίτης διερμεναίας εξηγούσε στον υπεύθυνο Δοιηκιτή ''αυτους που συγκεντρώσατε ίιναι σαν να μαζέψανε αχελώνες και κουνέλια'' (διηγησνη Σ. Μαρινη)
4. Για να διευκολήνουν τη θέση τους μεταπολεμικα, ο Κόκκινος Στρατός σε λίγο θα τους εκλείνε από τον Βορρά, κι έτσι θα το αναφέραν ως κάποιο αλαφρήντικο (δικη μου υποπτεια)
Οποίηα ναναι και η ετεία σαυτόν χροστάμε την ζωη μας...στο βιβλείο δεν περιγράφεται κάτι συνγκεκριμμένο
Μολόν ότι γλυτώσαμε από τα δόντια του Χάρου το ολοκαύτομα του χωρίου δεν το αποφύγαμε
Προτού παρουσιάσω τη λεπτομερή περιγραφή από το βιβλίο ως αντίποινα των Γερμανών, μου εξηγεί ο Σταύρος Μαρίνης (πρώτος ξάδερφος) τι έχει συμβεί και έφερε τους Γερμανούς να λάβουν αύτα τα μέτρα...Κάποια νύχτα πέρασε από το χωριό μας ένα τμήμα ανταρτών να πάρουν εντολές απ το Επιτελείο του ΕΛΑΣ στο Λια για παραπέρα δράση τους . Εντομεταξή στην Πούλα έγινε μια συμπλοκή με τους Γερμανούς και σκοτώθηκαν δυο καταχτητές. ..
Κεφάλαιο δευτερο ( Αποκομμα βιβλειου)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13οΗ ΠΡΩΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗΤο Φλεβάρη 1944 είναι η πρώτη επιδρομή που έγινε στο χωριά από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, με αντικειμενικό στόχο το Ασπροκκλήσι.Το βραδάκι ξεκίνησε περίπου ένα τάγμα στρατού με πολλούς ένοπλους Τσιάμηδες, πολλούς αγωγιάτες, με τα ζώα τους φορτωμένα με πυρομαχικά. Για παραπλάνιση, δεν ήρθαν από τον κανονικό δρόμο, αλλά από την Πλαισιβίτσα, Φατήρι, Παλαμπά και δυο ώρες πριν ξημερώσει έφτασαν στην Πόβλα. Εκεί συγκέντρωσαν όλους τους άντρες στο μεσοχώρι (στου Νικόπουλου) και μέσα απ' όλους, πήραν τον ανάπηρο Γιάννη Μάνθο, στέλεχος της Αντίστασης και τον εκτέλεσαν στην εκκλησία ο Άγιος Νικόλαος.Οι Γερμανοί είχαν και μια κατάσταση με τα ονόματα όλων των ΕΑΜιτών. Με κίνδυνο τής ζωής του, τους ξέφυγε από τα χέρια ο Νικόλαος Παπανίκας στρατιωτικός υπεύθυνος της Πόβλας, πέρασε το ξεχυλισμένο ποτάμι και καταμουσκεμένος πήγε στο μύλο του Δημήτριου Κουλύρα. Αυτός χωρίς καθυστέρηση και τρέχοντας ανέβηκε και ειδοποίησε στο χωριό, ότι έρχονται οι Γερμανοί.Ταχύτατα η οργάνωση του χωριού ειδοποίησε, να φύγόυν έξω από το χωριό οι άντρες, οι κοπέλες και οι νέες γυναίκες, γιατί τους ανησύχησε ότι έρχονται τη νύχτα.Έστειλαν τη θαρραλέα θειάκω Νάσιοβα (Νάσιω Φώτοβα) στου Τσαμαντά χωρίς σημείωμα, από φόβο μήπως την πιάσουν οι Γερμανοί και έιδοποίησε προφορικά τον Υπεύθυνο, ότι οι Γερμανοί έρχονται για το Ασπροκκλήσι, κι αυτοί να ειδοποιήσουν τις οργανώσεις και. τ άλλα χωριά.Τα χαράματα και με ένα δυνατό νερόχιονο, έφτασαν οι Γερμανοί και προτού μπουν στο χωριό, έκαναν μπλόκο και τοποθέτησαν φυλάκια, όλοι όμως οι άντρες και οι νέες βρέθηκαν έξω από το μπλόκα και μακριά από το χωριό. Σε συνέχεια r, διοίκηση, οι στρατιώτες, οι ένοπλοι Τσιάμηδει και οι αγωγιάτες ήρθαν Και κατέλαβαν όλα τα μεγάλα σπίτια.Απ' ότι αργότερα διαπιστώθηκε, σκοπός τους ήταν να κάνουν πολλές συλλήψεις και γιατί όχι και εκτελέσεις γιατί το Ασπροκκλήσι το είχαν χαρακτηρίσει και το έλεγαν λόγω της καλής οργάνωσης, που έπερναν από πληροφορίες από τους πράχτορές τους "ΜΙΚΡΗ ΜΟΣΧΑ".Μια ένδειξη που βεβαιώνει για τις προθέσεις που πιό πάνω αναφέρεται είναι και η κουβέντα του Αλή Μπένου από το Φιλιάτι.Ο Αλής παλιότερα ήταν αγωγιάτης και πουλούσε λάδι στα χωριά.190
Τώρα ήταν ένοπλος και ίσως από τους πιό έμπιστους Τσιάμηδες στους Γερμανούς. Η διοίκηση των Γερμανών εγκαταστάθηκε στο σπίτι του πατέρα μου Γιάννη Ρέγκα, μαζί τους και ο Αλής, ο οποίος ήταν πολύ γνωστός κα! είχε φιλοξενηθεί και κοιμηθεί πολλές φορές στο σπίτι αυτό. Μόλις είδε τη μάνα μου, τη ρώτηξε•- Ωρή Γιάννοβα, που είναι ο Γιάννης και τα παιδιά;Η μάνα με το θάρρος της καλής γνωριμίας του απάντησε'- Έφυγαν γιατί φοβήθηκαν.- Καλά έκαναν, της είπε, κι αν μπορείς κάνε τους χαμπέρι να μην έρθουν στο σπίτι.- 'Εχε το νου σου, της είπε, αλλά μη φοβάσαι αν πρόκειται να γίνει κάτι τέτοιο, Θα σου πω να φύγεις.Αυτός μια και ήταν έμπιστος κάτι Θα είχε ακούσει. Το περίεργο όμως είναι ότι κάθισαν δυο μέρες και έφυγαν από τον ίδιο δρόμο για το Φιλιάτι, χωρίς να πειράξουν τίποτε, εκτός από κάτι κότες και γιδοπρόβατα που έφαγαν.Αυτό το περιστατικό και η συμπεριφορά των Γερμανών και πιστεύοντας ότι δεν Θα προλάβουν να κάνουν άλλη επιδρομή, γιατί οι σύμμαχοι σε όλα τα μέτωπα κέρδιζαν τις μάχες τη μια κοντά την άλλη.Πολλοί από τους κατοίκους αποφάσισαν και έφεραν στα σπίτια τους τα κρυμμένα πράγματά τους (τρόφιμα, ρούχα κ.λ.π.) και αυτό θα έχει αργότερα . οδυνηρές συνέπειες, όταν έκαψαν και ρήμαξαν το χωριό.Αη' ότι έδειξε αργότερα σκόπιμα δεν πείραξαν τίποτε για να δώσουν Θάρρος ώστε όταν ξανάρθουν να τους βρούνε όλους στα σπίτια τους και να πραγματοποιήσουν αυτά που ίσως είχαν αποφασισμένο.Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΔεν πέρασαν τρεις μήνες και τον Απρίλη του 1944, την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου που όλοι οι χωριανοί χωρίς να έχουν καμιά υπόνοια, όπώς πάντα ετοιμάζονταν να γιορτάσουν το Πάσχα. Είχαν βάψει τα κόκκινα αυγά, είχαν σφαγμένα και έτοιμα τα αρνιά και τα κατσίκια για να τα ψήσουν στους φούρνους. Δεν υπήρχε καμιά πληροφορία και κανένας δεν προαισθάνονταν κι ούτε περίμεναν τη μεγάλη καταστροφή που θα γινότανε.Οι Γερμανοί, πολλά στρατεύματα, με όλμους και πυροβολικό, πολλοί191
ΠΡΟΣΘΗΚΗ από εμέναΤην Κυριακή 29. Ιούλη 2020 Για πρώτη φορά στήνεται αναμνηστική μαρμάρινη πινακίδα
Αναλογα τοπογραφφικα εχουν διαφορετικους αριθμους...
αρβανιτοτσιάμηδες εξοπλισμένοι, αγωγιάτες με πολλά ζώα φορτωμένα με πυρομαχικά και άλλα στρατιωτικά εφόδια, ξεκίνησαν πολύ πρωί από το Φιλιάτι και με τον κανονικό δρόμο αυτή τη φορά δηλ. Μαυρονέρι, Αι Νικόλα και Άγιους Πάντες χωρίς να πειράξουν τίποτε, έφτασαν τις απογευματινές ώρες στην Πόβλα. Εκεί σταμάτησαν και το βραδάκι άρχισαν να πολυβολούν με τα μυδράλια και να βάζουν με τους όλμους και το πυροβολικό προς διάφορες κατευθύνσεις, στο δάσος και στο βουνό.
Οι κάτοικοι του χωριού, ξαφνιάστηκαν, έχασαν την ψυχραιμία τους και δημιουργήθηκε πανικός και μεγάλη αναταραχή. 'Ηταν η δεύτερη φορά που ερχονταν με στόχο το Ασπροκκλήσι κι αυτό τους φόβισε ιδιαίτερα.
Μόλις' άρχισε να βασιλεύει ο ήλιος και για να μην τους βλέπουν οι Γερμανοί από την Πόβλα, όλο το χωριό ξεκίνησε, μπουλούκια, μπουλούκια να φεύγουν, 'ηηίρνοντας μαζί τους και όλα τα γιδοπρόβατα νομίζοντας ότι είναι περαστικοί και γρήγορα θα φύγουν.
Δεν πήγαιναν όλοι στο ίδιο μέρος. Αλλοι τράβηξαν κατά την Ασπροκκλησιά, που ανάμεσα τις μεγάλες πέτρες σχηματίζονταν μικρές σπηλιές, άλλοι ανέβηκαν στο βουνό, στη γράβα της Παναγιώτας και στο λάκκο της Ντόμπρας και άλλο; κατά τη δασωμένη περιοχή στο Λάτροβο. Μαζί τους πάνω στη σύγχισή τους πήραν μόνο λίγο αλεύρι, μια τέντζερη να βράσουν λίγο κουρκούτι ή γάλα, ότι πρόχειρο φαγητό είχαν, λίγο ψωμί, ένα βαρελάκι για νερό και από κανένα σκέπασμα για τα παιδιά να μην κρυώσουν τη νύχτα.
Την άλλη, μέρα το Πάσχα κατά το μεσημέρι οι Γερμανοί ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στο Ασπροκκλήσι, εκτός η διοίκηση και τα πυροβολικό που έμεινε στην Πόβλα, το χωριό ήταν έρημο, εκτός 4 - 5 γέροντες, και το άρρωστο παιδί του Γιάννη Θανάση, ο Χρήστος, που ήταν πολύ άρρωστος και η μάνα του. Την Κυριακή και τη Δευτέρα δεν έκαναν καμιά κίνηση, μόνο από την Πόβλα έβαζαν από κανένα βλήμα με το πυροβολικό στο βουνό που έβλεπαν με τα κυάλια ανθρώπους και ζωντανά.
Την Τετάρτη, ένα τμήμα Γερμανοί και .Τσιάμηδες κατέβηκαν στα Λουριά και απ εκεί στη δασωμένη περιοχή του Λάτροβου, ψάχνοντας να βρούνε τους κρυμμένους κάτοικους του χωριού. Πράγματι στη Θέση "πατώματα" βρήκανε καμιά πενηνταργιά γυναικόπαιδα και 5 άντρες τους Λεωνίδα Σιάκο, Νικόλα Κώστα (Βασιλείου), Σωτήριο Βασιλείου, Αναστάσιο Μαγκλάρα και τον Λεωνίδα Βασιλείου. Τους συγκέντρωσαν και τους πήγαν στο χωριό. Εκεί τους ξεχώρισαν, τα γυναικόπαιδα τα έκλεισαν στο σπίτι του Γιάννη Κούρτη και τους άντρες στου Κώστα Ρέγκα που έμεινε ο διοικητής του τμήματος και έβαλαν στρατιώτες φρουρά απ' έξω. Τους άντρες το πρωί τους έστειλαν στην Πόβλα.Προς την Ασπροκκλησιά και το βουνό δεν πήγαν, ίσως να υπολόγισαν192
ότι εκεί να είναι αντάρτες. Την Πέμπτη, με συνοδεία ένοπλους μάζεψαν όσους βρήκανε (γυναικόπαιδα) και τους έβαλαν να καθίσουν όλους μαζί στον κήπο του Κώστα Ρέγκα στην οχταργιά και απέναντί τους έστησαν δυο πολυβόλα με τους στρατιώτες πολυβολητές σε Θέση έτοιμους για βολή. Αυτή η μέρα ήταν η πιό δραματική και απελπιστική για όσους είχανε συγκεντρωμένους, γιατί όλα έδειχναν και όλοι καταλάβαιναν ότι τα πολυβόλα είχαν στηθεί απέναντί τους για να τους σκοτώσουν. Άρχισαν τα κλάματα των παιδιών και των μανάδων που κρατούσαν σφιχτά στην αγκαλιά τους και προσπαθούσαν να τα καθησυχάσουν, όλοι μεταξύ τους κλαίγοντας, αγκαλιάζονταν και φιλιόνταν ίσως για τελευταία φορά και προσπαθούσε ο ένας να δώσει κουράγιο στον άλλο, στιγμές αγωνίας και απελπισίας.
Υστερα από δυο περίπου ώρες φρικτές στιγμές, ζωής μελλοθάνατων, παρουσιάστηκε ο διοικητής του τμήματος Γερμανός αξιωματικός που και άλλοι τον συνόδευαν και με έναν διερμηνέα, έχοντας και μια κατάσταση με ονόματα στα χέρια τους, άρχισαν να ρωτάν να του πουν που βρίσκονται αυτοί που θα ακούσουν τα ονόματά τους.
Στην κατάσταση αυτή ήταν γραμμένοι όλοι οι δραστήριοι της οργάνωσης και αυτούς που ήταν ΕΛΑΣίτες, όπως τα αδέλφια Ηλία και Δημήτριο Ρέγκα, του παπά-Σιώμου, του Γιώρη Σιώμου, του Δημήτριου Τρίχα, του Δημήτριου Ντάρδα, του Αθανασίου Χρήστου, του Βαγγέλη Για'ινούτσου και ορισμένων άλλων που η Αγγελική Φωτίου που ήταν κι αυτή στους μελλοθάνατους δεν Θυμάται. Οι τρομοκρατημένες γυναίκες απαντούσαν ότι αυτοί που είναι αντάρτες δεν είναι εδώ, οι άλλοι φοβήθηκαν και έφυγαν στα βουνά.
Τους ρώτηξαν: γιατί είχαν φύγει από το χωριό και πήγαν στο δάσος; Τους είπαν: ότι φοβήθηκαν να μην τους σκοτωθούν τα παιδιά από το πυροβολικό Κι από τις σφαίρες.
'Υστερα ρώτηξαν ποιά μάνα έχει το πιό μικρό παιδάκι, κι αυτή ήταν η Ευγενία Σπύρο Μπέη με ένα αγοράκι μόνο 19 ημερών κι αυτή την έβγαλαν έξω από τους συγκεντρωμένους, που ήταν περί τους εβδομήντα. Έτυχε όμως από τα ονόματα που φώναζαν από την κατάσταση να μην ήταν κανένας με αυτό το επώνυμο, ίσως κι αυτό να ήταν κάτι.
'Υστερα από αρκετή ώρα, που κράτησε . αυτή η διαδικασία οιαξιωματικοί έφυγαν.'-Οι δυστυχισμένοι όμως κάτοικοι παρέμεναν εκεί το ίδιο και η φρουρά και τα πολυβόλα με τους στρατιώτες. Αφού πέρασε κάμποση ώρα, που στους κρατούμενους φάνηκε χρόνος, δόθηκε διαταγή και έφυγαν τα πολυβόλα και οι σκοπευτές, η φρουρά διέταξε όλους να σηκωθοϋν και τους οδήγησαν στο σπίτι που ήταν κρατούμενοι. Στους ένοπλους συνοδούς ήταν και ορισμένοι Τσιάμηδες και που γνωρίζονταν με πολλούς χωριανούς από παλιότερα και είπαν μυστικά σε193
δυο τρεις γυναίκες, και μια ήταν και αυτή που μας αφηγήθηκε τα παραπάνω, να προσέξουν πολύ τα παιδιά γιατί το χωριό θα το κάψουν.
Από όλα τα παραπάνω, το συμπέρασμα είναι καθαρό ότι υπήρχε πρόστυχη προδοσια και εσκεμμένες αληθινές και ψεύτικες πληροφορίες, σχετικά μετην αντιστασιακή οργάνωση του χωριού κι ακόμη η γνώμη που επικρατούσε ότι στην πρώτη επιδρομή του Φλεβάρη δεν πείραξαν τίποτε γιατί και τότε δεν βρήκαν αυτούς που ήθελαν και έφυγαν αφήνοντας την εντύπωση άλλη φορά οι κάτοικοι δεν @α φοβηθούν και δεν θα φύγουν ήταν σωστή. Αυτόν τον καιρό οι Γερμανοί έκαναν μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις να ξεκαθαρίσουν τους ΕΛΑΣίτες και τους Αλβανούς Παρτιζιάνους από τον ορεινό χώρο, ξεκινώντας από τον Κασσιδιάρη, Μουργκάνα και μέχρι το Δέλβινο, οι επιχειρήσεις ήταν συνδυασμένες και από πολλά σημεία και με μεγάλες δυνάμεις.
Οι ΕΛΑΣίτες και οι Παρτιζιάνοι δεν έδωσαν μετωπικές μάχες, εκτός από μικρά κτυπήματα αιφνιδιαστικά και συμπτύχθηκαν ελισσόμενοι και αποφεύγοντας τους κλοιούς.
'Ετσι ξεκίνησαν τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, γερμανικός στρατός και ντόπιοι Αρβανίτες και Τσιάμηδες από την Κονίσπολη με κατεύθυνση τη Σμίνετση και τη Γριάζδανη, φτάνοντας στο Καρόκι, έβαλαν φωτιά και έκαψαν λίγα σπίτια και προωθήθηκαν στη Σμίνετση όπου επίσης έκαψαν 3 - 4 σπίτια και στρατοπέδευσαν. Από το Καρόκι χτυπούσαν με το πυροβολικό τα βουνά Σιηντιλή, Πηγαδούλια και Γκίνου.
Την Τετάρτη, κάμποσοι Αρβανίτες και Τσιάμηδες, ένοπλοι, έκαμαν μια εξόρμηση στα Πηγαδούλια που ήταν πολλά γιδοπρόβατα των Ασπροκκλησιωτών σκορπισμένα. Επίσης ήταν και λίγες οικογένειες που έμεναν εκεί γιατί στο βουνό δεν υπήρχε νερό, ενώ εκεί ήταν βρύση με πολύ και καλό νερό. 'Οταν είδαν ότι ανέβαιναν από τη Τσαντίλα, όλοι οι άντρες και οι νέοι έφυγαν. Ανεβαίνοντας αυτοί να μαζέψουν τα γιδοπρόβατα βρήκαν και λίγους όπως τη Γιάννη Ρέγκοβα με το χρονιάρικο εγγονάκι της τη Φώτω Ντάϊκοβα, τη Μήτσιη Κούμπαινα, το Νικόλα Ρέγκα, την Καλιόπη Κούμπη και 3 - 4 παιδάκια που οι νέες μάνες τους φοβήθηκαν και τα άφησαν για να κρυφτούν στα πυκνά πεύκα.
Μαζί με τα γιδοπρόβατα πήραν και τους ανθρώπους στη Σμίνετση.
Την άλλη μέρα κάποιος καλός Αλβανός τους άφησε ελεύθερους με τη δικαιολογία ότι ήταν από την Ελλάδα.
Αξίζει νομίζω να αναφερθεί ότι όταν έφυγαν από τη Σμίνετση για την Κονίσπολη ένα σιοκόλι (Τσάμης ένοπλος) σκότωσε το γιατρό Πέτρο Νάκο, ο οποίος ήταν μεγάλος ανθρωπιστής με τις γνώσεις του σχεδόν αφιλοκερδώς πρόσφερε τις επιστημονικές του γνώσεις στην ορεινή και φτωχή αυτή περιφέρεια.
Οι κάτοικοι όλων αυτών των χωριών λυπήθηκαν και τον έκλαψαν. Ο
194
γιατρός ήταν από τη Σμίνετση.
Την Παρασκευή κατά το πρόγιομα είδαν οι κρυμμένοι και απελπισμένοι χωριανοί από το βουνό τις πρώτες φλόγες από τα σπίτια που καίγονταν. Οι Γερμανοί ξεκίνησαν από τα Ρεγκάτικα καίγοντας το ένα μετά το άλλο τα σπίτια και κατά το μεσημέρι όλο το χωριό να λαμπαδιάζει, ήταν οι τελευταίες ώρες που θα έφευγαν και έπρεπε να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους που από πριν είχαν αποφασίσει και να δείξουν τη βαρβαρότητά τους, καίγοντας και καταστρέφοντας το μικρό αυτό ορεινό χωριό.Άγνωστο παρέμεινε τι μεσολάβησε και δεν εκτέλεσαν τους συγκεντρωμένους σχεδόν μελλοθάνατους κατοίκους (γυναικόπαιδα). Επίσης φεύγοντας από την Πόβλα άφησαν ελεύθερους τους πέντε άντρες που είχαν συλλάβει και οδηγήσει στη διοίκησή τους, ενώ όλα έδειχναν ότι θα τους σκοτώσουν. Ισως γιατί δεν έπιασαν ούτε έναν απ αυτούς που είχαν στην κατάσταση, αλλά και ούτε κάποιον από την οικογένειά τους, αυτούς δε τους άντρες που έπιασαν δεν είχαν και κάποια αξιόλογη και εμφανή αντιστασιακή δράση, ίσως αυτά, ίσως και κάτι άλλο που δεν έγινε γνωστό. Αφού τελείωσε η αποστολή τους που τελευταία θα ήταν το κάψιμο του χωριού, τότε άφησαν τους αρβανιτοτσιάμηδες να ,J υρίσουν στο χωριά τους. Αυτοί κάτω από την προστασία τους και την απόλυτη ελευθερία που είχαν από τους Γερμανούς, δεν θέλησαν να χάσουν την ευκαιρία και αποφάσισαν να ολοκληρώσουν την καταστροφή παίρνοντας στο φευγιό τους ότι δε μπόρεσαν να πάρουν οι Γερμανοί, κι αυτά ήταν όλα τα ζωντανά γιδοπρόβατα τα οποία ήταν σκόρπια στις πλαγιές μονάχα τους· γιατί και οι νοικοκυραίοι ήταν κι αυτοί σκορπισμένοι και κρυμμένοι στο βουνό και στις σπηλιές της Ασπροκκλησιάς.Επειδή οι Τσιάμηδες φοβότανε να ανεβούν στις πλαγιές του βουνού να τα μαζέψουν, έστειλαν το Αίγιο Μαγκλάρα που είχε κατέβει στο χωριό, αφού πρώτα τον φοβέρισαν και τον απείλησαν τον έστειλαν στο βουνό, κι αυτοί από χαμηλότερα σφυρίζοντας και ζαλαχόντας μπόρεσαν και τα κατέβασαν όλα στο χωριό. Και σε συνέχεια τα τράβηξαν για τη Ρίπεση μαζεύοντας και όλα τα γελαδικά και τα γαϊδουράκια από τα χωράφια που βοσκούσαν και όλα μαζί από τη Ρίπεση στη Γιάνναρη μαζί και όλα τα ζώα τους φορτωμένα με το πλιάτσικο που είχαν αρπάξει από τα σπίτια. Προτού τα κάψουν έφτασαν ' στην Κώτσκα και όπως μαθεύτηκε μοίρασαν μεταξύ τους τα ζώα και το πλιάτσικο.
Ο απολογισμός ήταν εκτός τα αρπαγμένα νοικοκυριά περίπου τα 2.000 γιδοπρόβατα περί τα 250 γελάδια και περί τα 45 γάίδουράκια.
Φεύγοντας οι Γερμανοί από του Τσαμαντά έκαψαν το σχολείο, το σπίτι των Τσαβαίων και έριξαν στο σχολειό που καίγονταν, ζωντανό το Λευτέρη Κέντρο και τον έκαψαν. Περνώντας στου Βαβούρι δεν πείραξαν τίποτε. Φθάνοντας όμως195Παρακατω το σχεδιαγραμα, απ οπου διαγραφονται στη σελιδα 201 ως 203 συνολικα 59.
Τεσσερα δεν πειραχτικαν ( 3 μαλων Καταδοτων και το Σχολειο)Σε πολλές άλλες περιπτώσεις πολλά χωριά είχαν δραματικό τέλος…Το χειρότερο είναι που για την αποζημίωση το σημερινό γερμανικό κράτος τέτοιες πράξεις τις δικαιολογεί σαν κανονικές μεθόδους κατά την διεξαγωγή ενός πολέμου. Όπως αποδείχτηκε η υπόθεση του Διστόμου. Για την 60η επέτειο των 260 δολοφονημένων χωριανών, που ήταν παραβρισκόμενος και ο πρέσβης της Γερμανίας να ζητήσει μόνο μια τυπική συγγνώμη, και ότι μετά από τόσα χρόνια αυτά πρέπει να ξεχαστούν αφού είμαστε σύμμαχοι της Ε.Ε του ΝΑΤΟ… και τελευταία μας καβάλησε και το ΔΝΤ.Το Στάλινγκρατ έφερε μια ανατροπή, ο Κόκκινος Στρατός πλησίαζε τα Βαλκάνια και σιγά σιγά υποχωρούσαν οι Γερμανοί γιατί θα εγκλωβίζονταν και από το Βορρά - γιατί στη Μεσόγειο κυριαρχούσε το αγγλικό ναυτικό.
νακουφίστηκε ο λαός, άνοιξε ο μαύρος ουρανός. Δυστυχώς όμως όχι για πολύ, γιατί με το έτσι θέλω μπήκαν Άγγλοι και Αμερικανοί, Παπατζήδες και βασιλικοί. Από το ’44 ως το ’46 έχουν παιχτεί πολλά για να πάρει η αντίδραση την εξουσία στα χέρια της ξανά, και ως τότε σαν κότες στο Λονδίνο κλώσαγαν αυγά. Δεν άντεξε ο λαός και με τους καπεταναίους ξαναβγαίνει στο βουνό. Από το ’46 έως το ’49 αναπόφευκτα ο εμφύλιος ξεσπά (απ’ ότι ισχυρίζονται οι μαρξιστές η υψηλότερη μορφή ταξικής πάλης). Άγγλοι, ταγματασφαλίτες, τανκς, βόμβες και ναπάλμ, ηττήθηκε ο Δημοκρατικός Στρατός. Οργανωμένοι τραπήκαμε στις Λαϊκές Δημοκρατίες να γλιτώσουμε τη σφαγή. Οι κοπρίτες φέραν την Ελλάδα στο μαύρο Μεσαίωνα , στη μιζέρια, τη φτώχεια και στο ξεπούλημα όλου του εναέριου- και υπαίθριου πλούτου της χώρας, και ποιος ξέρει πού αλλού.
Η παραπέρα γενική μετακίνηση τον προσφύγςων ,οποια οργανώθηκαι απο το Γενικό Επιτελειίο του ΕΛΑΣ ποιό αναλυτικα τις περιγράφει στο «Η Λιντιζντα» Σελ.224...231
και ενφανιζοντε στα παρακάτω κλυκαρίσματα.
Συναιχια απο το βιβλειο..Κεφαλαιο 15
εδω κατω απο τη στυλη "Πολωνια" με αγνωησε οσυνγραφεας, ημουν μαζι με τον ιγιο του, Γιαννη το 53 έφιγε απ τη Πολωνία και εσμυξε με τους γονείς του στη Τασκεντη..
Εδω αρχηνα και περιγραφω τη δικη μου οδυσσεια.....Κεφά λαιο τεταρτο. "Λ. Δ. Αλβανίας"Η πορεία διάρκεσε 2-3 νύχτες απο τα απαμακρυνώμμενα χωρια. Για εμας ήδει βρισκόμασταν (λογου κοντινής αποστασης με τα Αλβανικα Συνωρα ) Ο πρώτος σταθμός ήταν το Ρίπεσι. Εδώ απελευθερω- θήκαμε από την ταλαιπωρία, τη βρωμια και τις ψείρες. Εδώ γνωρίσαμε την τάξη, την ασφάλεια και την εκπαίδευση. Μας βάλαν στο κανονικό στάδιο μιας κοινωνίας. Τα παιδιά έπρεπε να πηγαίνουν στο ανάλογο σχολείο και οι μεγαλύτεροι να βοηθούν στην οικοδόμηση της χώρας, μαθαίνοντας ταυτόχρονα κάποιο επάγγελμα. Πολλές φορές την ώρα της απασχόλησης η της γυμναστικής που μαθαίναμε τα πρώτα μας τραγούδια (Βεσοκε βεσοκε παρπαρα…) και ποιήματα (φεγγαράκι μου λαμπρό…) ακουγόταν μια δυνατή κραυγή σχεδόν σε όλη την επικράτεια της περιοχής ….Οοοοο…. Λαοοοο-φιλεεεεε…… ήταν βέβαια η μητέρα μου, δεν μπόρεσε τόσο γρήγορα να προσαρμοστεί. Ο δάσκαλος τέντωνε τ’ αυτί του, κι αν δεν ησύχαζαν οι επαναλαμβανόμενες κραυγές μ’ άφηνε να φύγω. Έτσι εγώ πήγαινα να πιω το γαλατάκι μου και η μητέρα να μαγειρέψει. (Αυτό το θυμήθηκε ο Ποιλιος όταν προμηθεύτηκα μέλι από το (τωρινό) Ασπρόκκλησι, μετά από 40 χρόνια δηλαδή το 2008.) Εκτός από την καθημερινότητα μας είχαμε και την διασκέδαση. Έτσι λοιπόν μια Κυριακή βρεθήκαμε στο σινεμά, ώσπου είδα κάποιον - τα χέρια του στην άκρη της οθόνης - να στρίβει κάτι - μάλλον ένα τσιγάρο ήταν. Εγώ το είχα βάλει ήδη στα πόδια νομίζοντας ότι θα άνοιγε και θα ’μπαινε μέσα στην αίθουσα.
Για πρώτη φορά ανεβήκαμε μαζί με τον Στέλιο και πολλά άλλα παιδιά σε αεροπλάνο με προορισμό την Λ. Δ. Ουγγαρίας, διότι η Γιουγκοσλαβία είχε αποχωρήσει από την πολιτική ιδεολογία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού και την ενότητα των Σοσιαλιστικών Χωρών, κι είχε διαλέξει ένα δικό της δρόμο ανάπτυξης - ο λεγόμενος τρίτος δρόμος της κοινωνικής ανάπτυξης - που μάλλον υπηρετούσε περισσότερο την Δύση. Διότι δεν επέτρεπε τη διέλευση του εδάφους της στους πολιτικούς πρόσφυγες. Όχι όμως και τη χρήση του εναέριου χώρου. Το ταξίδι διήρκεσε περίπου δύο ώρες, και δεν το ευχαριστηθήκαμε γιατί σε πολλούς μας βγήκαν τα έντερα γεμίζοντας τη σακούλα. Η προσγείωση έγινε στη Βουδαπέστη, όπου μας περιμένανε οι δάσκαλοι και οι παιδονόμοι οδηγώντας μας στον Παιδικό Σταθμό. Τα μεγαλύτερα αδέρφια μας Αγγέλλω και Γαβριήλ ήρθαν με άλλη πτήση που προσγειώθηκε στο Βελιγράδι σαν τράνζιτ. Οι μεν γονείς, παρέμειναν στην Αλβανία, και η Ευανθία γύριζε στα ρημαγμένα σοκάκια στα μέρη μας. Εδώ παρέμεινα για λίγο καιρό και η μεταφορά μου συνέχισε με το τρένο προς την Λ. Δ. Πολωνίας. Ως παιδονόμος μας συνόδευε η χωριανή μας η Αγγέλω Ζώη (Διστυχως δεν μπορω να εντοπίσω την μαγνητοφωνιση που διυγιθεικε αναλυτικα για το Παιδοσωσιμο,( αντι Παιδομαζωμα), ένα που μουκανε εντύπωση..*Εκινα τα χρόνια το χωριό μας το λεγαμε Μικρη Μοσχα*). Ο αδερφός μου δεν μπόρεσε να έρθει μαζί μας διότι είχε πάθει κάποια αρρώστια στα μάτια και νοσηλευόταν σε νοσοκομείο στη Βουδαπέστη. Μετά από κάμποσο καιρό έγινε μια άλλη αποστολή, αυτή τη φορά με ένα πολωνικό πλοίο, γιατί το πλήθος ανερχόταν σε πάνω από δύο χιλιάδες. Οι άνθρωποι αυτοί ταλαιπωρήθηκαν πάρα πολύ, γιατί το ταξίδι τους διάρκεσε 12 ημερες (Δες Κεφαλαιο15 « Ο δρομος για της Λαικες Δημοκρατιες ») Αποσπασματα, στην Αναρτιση παρανανω « ΛαικεςΔημοκρατιες,1,2,3 ».) Έπρεπε να κάνουν το γύρο της Ευρώπης και στα στενά του Σκάγκερακ περιπολούσαν τα Αγγλικά καταδρομικά πλοία. Κάποιος συνεπιβάτης, απτο Μπαμπουρι (μεταξύ Τσαμαντα- και του Λια) δεν άντεξε άλλο και βγαίνοντας έξω από το αμπάρι αρχίνησε να φωνάζει δυνατά, (Απο την αυτοπτη μαρτυρα **Ευτυχια Κουρτη που συναντισα προσφατα στο Μαρουσι Αθηνων).» Βοήθεια, βοηθεια αδέρφια.... σώστε μας».... Ευτυχώς το πλήρωμα αντιλήφθηκε το περιστατικό εγκαίρως και τον καθησύχασε με τον ανάλογο τρόπο. Αντιθέτως αν γινόταν ο έλεγχος οι συνέπειες για τους περισσότερους, μαλον για ολους τους επιβάτες και πλοιρωμα θα ’ταν καταστροφικές, διότι θα τους κατέδειδαν στο μοναρχικό καθεστώς στην Ελλάδα κι εκεί τους περίμενε ποινή θανάτου επειδή αντιστάθηκαν στην γερμανική κατοχή και εναντία στον αγγλικό ιμπεριαλισμό. Το βασιλιο της Ελλαδος τους ειχε κυριξει ως εγκλυματιες. Με αυτό το πρόσχημα ο καπετάνιος ισχυριζόμενος ότι μεταφέρουνε κρέατα από την Αργεντινή, τους γλίτωσε από το στόμα του λύκου.Το πλοίο αγκυροβόλησε στην Γκδήνια [Gdynia, στον κόλπο του Γκντανσκ], στο λιμάνι της Πολωνίας. Εδώ βρίσκονταν και οι γονείς μου. Η παραπέρα τους πορεία ήταν με το τρένο διαμέσου των Λ. Δ. που έγινε χωρίς το παραμικρό πρόβλημα. Έξω από τη Βουδαπέστη σε ένα μικρο χωριουδάκι που το έλεγαν Ιβάντζα [Iváncsa] εγκατασταθήκανε αρχικά σε σκηνές. Άμεσα άρχισαν την οικοδόμηση και υποδομή με σύγχρονες προδιαγραφές, που χρειάζεται μια μέση εργατική οικογένεια. Οι Ούγγροι ήταν τόσο ενθουσιασμένοι από τα αποτελέσματα, που μετά τη δολοφονία του Ν. Μπελογιάννη, τον Μάρτιο του 1952, πήρε την ονομασία του.
Κεφάλαιο εκτο. "Λ. Δ. Πολωνίας"
Το ταξίδι δεν ήταν σύντομο, μια που η απόσταση ήταν αρκετά μεγάλη και η ατμομηχανή δύσκολα τραβούσε τέτοιο φορτίο διότι εκτός από τα επιβατηγά υπήρχαν και τα φορτηγά βαγόνια που έπρεπε να φτάσουν σε διάφορους προορισμούς, αφού παντού η υποδομές ήταν από τον πόλεμο κατεστραμμένες και λειτουργούσαν μόνο οι εφεδρικές και πρόχειρες. Μετά από τρεις τέσσερις μέρες φτάσαμε στον προορισμό μας. Ήταν το Μπάρντο Σλόνσκε [Bardo, Śląskie],
Προσθηκη
(Η φωτογραφια ελυφθη κατα την επισκεψη μου το Γεναρη του 2020, Απο τους γειτονες μαθενω οτι παραβρεθηκαν επισεις Γερμανοι ως πρωιν εθελοντες της "Hitler Jugend".....)
μια μικρη κωμόπολη στους πρόποδες των Καρπαθίων. Εδώ να σημειώσω ότι όλη η Δυτική πλευρά της Πολωνίας ήταν εδάφη που προπολεμικά ανήκαν στη Γερμανία (Σλέζιεν), που μετά τα διεκδίκησε η Πολωνία, σύμφωνα με το πρωτο ιδρυθεντο πολωνικο κρατος επι της βασιλειας του Boleslaw Chrobry, γυρο στην πρωτη χιλιοετεια και με τη σύσκεψη της Γιάλτας στην Κριμαία. Και δεν είναι τυχαίο που τα εδάφη αυτά είχαν την ομορφιά τους και ήταν άδεια, μια και οι περισσότεροι Γερμανοί τα εγκατέλειψαν ακόμα προτού φτάσει ο Κόκκινος Στρατος και τα απελευθερώσει από το Τρίτο Ράιχ. Και αυτό διότι είχαν υποστεί τέτοια πλύση εγκεφάλου που έπραπε με την προπαγάνδα η ναζιστική Γερμανία εναντίον του νέου τύπου οικοδόμησης στην παραγωγή και της κοινωνίας της ΕΣΣΔ, που τους χαρακτήριζε ως Untermensch, Bolschewiki [υπάνθρωποι, μπολσεβίκοι], παραπλανώντας τον Γερμανικό λαό, για να πραγματοποιήσει τα ιμπεριαλιστικά της σχέδια, επεκτείνοντας τα εδάφη της και υποδουλώνοντας άλλους λαούς για τη μεγαλύτερη κερδοφορία του κεφαλαίου. Η ιστορία απέδειξε ότι η Arische Rasse [άρεια φυλή] ήταν γέννημα του αρρωστημένου μυαλού του Χίτλερ.
Παρακάτω Επίσημη απογραφή για τις μετακινήσεις του πληθυσμού τών προσφύγων από τα πο λωνικά αρχεία:
MIECZYSLA W WOJECKI
Grecy i Macedończycy w PRL
W przeważającej większości greckich emigrantów politycznych osiedlono na Ziemiach Zachodnich. Ponieważ rząd grecki pozbawił ich obywatelstwa, w PRL uzyskali oni status bezpaństwowców (apatrydów) i azyl polityczny (na mocy art. 75 konstytucji PRL z 22 lipca 1952 r.). Wśród osób dorosłych prawie 30% stanowiła ludność cywilna. Odsetek kobiet wynosił 37% − wiele z nich walczyło w szeregach DAG. Chociaż utarło się przekonanie, że uchodźcy byli Grekami, to w rzeczywistości skład etniczny przybyłych był zróżnicowany. 55% przybyłych stanowili Grecy, 45% Macedończycy, a resztę prawosławni Kucowołosi, posługujący się dialektem albańskim Arwanici i muzułmańscy Pomacy. W przeszło 90% była to ludność pochodząca z wiejskich terenów Grecji.
"Το μνημείο αυτό στήθηκε μετά τις προσπάθειες των Ελλήνων που ζουν και εργαζουνται ακομα στο Ζγκοζιέλετσ"....
Για πρώτη φορά πήγαμε κανονικά σχολείο, με τσάντες και βιβλία: Αναγνωστικό, Γεωγραφία, Ιστορία και άλλα. Όταν έφτανε η ώρα του φαγητού συντασσόμασταν σε δυο σειρές, αριστερά τ’ αγόρια δεξιά τα κορίτσια και τραγουδώντας
(Ζαχαριάδης είναι αρχηγός..) σπεύδαμε στην τραπεζαρία. Κάθε μεσημεριανό πίναμε ένα κουτάλι ψαρόλαδο για την αντιμετώπιση της αβιταμίνωσης. Το καλοκαίρι του 1949 στις διακοπές περνώντας από ιατρικές εξετάσεις σε πολλά παιδιά εντοπίστηκαν σπυριά στο κεφάλι. Μας απομόνωσαν και έπρεπε να πάμε σε σανατόρια. Για μισό χρόνο περίπου δεν υπήρχε ούτε μια τρίχα στο κεφάλι, διότι δεχτήκαμε ακτινοβολισμό για να θεραπευτούμε.Δεν θυμούμαι το όνομα της πόλης, ούτε και του σανατόριου, ήταν πάντως στους πρόποδες των Καρπαθίων και διευθυνόταν από τις καθολικές καλόγριες ή αδελφές. Το σαββατοκύριακο ήταν οι μέρες που ήταν προγραμματισμένες οι επισκέψεις των συγγενών, κι ενώ τα περισσότερα παιδιά είχαν τους δικούς τους εγώ κρυφοκοιτούσα ματαίως περιμένοντας. Μετά την θεραπεία που διάρκεσε περίπου ένα χρόνο, κατευθυνθήκαμε σε μια μικρή πόλη κοντά στο Στέττινο [Szczecin, γερμανικά Stettin], που ρέει ο ποταμός Όντερ και χύνεται στη Βαλτική θάλασσα, επίσης καινούρια εδάφη που προσαρμόστηκαν στην Πολωνία και αποτελούν τα βορειοδυτικά μέρη της. Το Πολίτσε [Police, Πολωνία κοντά στο Szczecin] ήταν μια κωμόπολη. Εγκατασταθήκαμε σε ένα χώρο η τμήμα της πόλης που ήταν ορισμένο για τους υπάλληλους και εργάτες του μεγάλου διυλιστηρίου, που επεξεργαζόταν ως πρώτη ύλη τον άνθρακα. Δυστυχώς τα γερμανικά στρατεύματα το ισοπέδωσαν κυριολεκτικά για να μην πέσει στα χέρια του Κόκκινου Στρατού. Αυτή την τακτική εφάρμοζαν σε όλα τα μέτωπα κατά την υποχώρηση. Μόνον ένα τεράστιο καμίνι, και μάλλον το ψηλότερο στην Ευρώπη τα χρόνια εκείνα, θύμιζε την ύπαρξή του. Γύρω του μοιάζαν τα χαλάσματα σαν μια πόλη φάντασμα. Τα υπόγεια ηταν ύπουλα και επικίνδυνα, 10 μέτρα βάθος με συσσωρευμένα νερά. Θαύμα ήταν που δεν θρηνήσαμε θύματα. Δίπλα υπήρχαν σχεδόν μεσα στο δάσος ένας σωρός βίλες, φυσικά για τα ανώτατα στελέχη. Στο σημείο που διαμέναμε εμείς τα σπίτια ήταν στενόμακρα μπλοκ, που διέμεναν οι εργάτες ή και οι αιχμάλωτοι αντίπαλοι του Ναζιστικού καθεστώτος. Ένα περιστατικό που κόντεψε να στοιχίσει τη ζωή μας σε όσους μέναμε στο ίδιο μπλοκ, ήταν κάποια Κυριακή βράδυ γυρίζοντας από το σινεμά, μερικά τρελόπαιδα, επηρεασμένα από το έργο, βγάζανε αναμμένα κάρβουνα και ξύλα από τη σόμπα και τα πετούσαν για φωτοβολίδες. Επιπλέον κάποιος κακομεταχειρίστηκε το θερμοσίφωνα αερίου και υπήρξε διαρροή. Ένα σπιρτο μπορουσε να προκαλέσει την έκρηξη. Το πρωί η παιδονόμος μας βρήκε όλους λιπόθυμους με αφρούς στο στόμα. Μισοσυνήρθα μέσα στο ασθενοφόρο που κατευθυνόταν προς το νοσοκομείο Ούνια Λουμπέλσκα [Unia Lubelska, όνομα νοσοκομείου στο Szczecin]. Δεν ηταν μονον αυτο, Τον ελευθερο χρονο χοριζομασταν σε αντυθετες ομαδες και οπλισμενη με κρανους, που βρεσκαμε στα χαλασματα απο πεσοντες στρατιοτες πεζαμε πετροπολεμο, δεν αργουσε και καποιος να τραυματιζωταν και σωβαρα. Το Μάρτιο του 1953 έγινε γνωστός ο θάνατος του συντρόφου Ι. Β. Στάλιν. Αναμενόμενο το πρωί κρατήθηκε στο σχολείο πένθος και 5 λεπτά σιγή. Ως τότε έκανα παρέα με το συγγενή μου ξαδερφοανεψιό Γ. Ρένγκα, που ταξίδεψε στους γονείς του στην Τασκένδη στην Σοβιετική Ένωση γιος του Ηλια Ι. Ρενγκα (δες PS) . Η ζωή εδώ ήτανε συντονισμένη και εύκολη και από πλευράς στέγασης, διατροφής και εκπαίδευσης. Εδώ τελείωσα και την 5η τάξη. Τα μαθήματα γίνονταν ως εδώ αποκλειστικά στην Ελληνική γλώσσα. Το 1955 μεταφερθήκαμε στο Στέττινο, όπου έπρεπε να προσαρμοστούμε στην τοπική κοινωνία.
Κεφαλαιο ευδομο. "Λ. Δ. Α. Γερμανιας"
΄Οι μεταπολεμικές πολιτικές συνθικες μετά απο 15- χρόνια είδη είχαν ομαλοποιηθεί και η μετακίνηση ανάμεσα τών Σοσιαλιστικών Κρατών γινόταν χωρίς κανένα εμπόδειο. Και ΄ετσι, μετά την ΄ενγκριση της ετησεςώς μου, πήρα τα λιγοστά μου τσαμπραλούδια και τον Νοέμ-βριο 1960 ΄εσμιξα με τον μεγαλυτερο αδερφό μου Γαβρίηλ στην πολη Brandenburg Μπραντενμπουργκ. ΄Εδω έπιασα δουλεία σε ένα μεγάλο Ατσαλουργείο (Stahl und Walzwerk Brandenburg), οπου ΄ηταν και ο αδερφός μου απασχολημμένος.
Μεσημεριανό φαγητό μιραζώταν σε τραπεζαρία του εργοστασίου. ΄Ενα περιστατικό συναίβει όταν στη σερβιρόταν φακι (Linsensuppe). To πρώτο πιάτο δε το κατάλαβα και πειγα να μου προσθέσουν συμπλήρωμα ,το έφαγα κι αυτό με ευκολία . Ο Ντιτα πετάχτικε περνώντας το πιάτο μου να φέρει το τρίτο. Αυτό συναιχίστικε και απο τους άλους 3 Κολλεγκας εως κατέληξα στο έκτο πιάτο. Κατανοητικό, διότι ως τότε σούπα φακή συγκρινόταν με μια λίμνη με λίγες βάρκες, και αυτο λογικο, διοτι αλο να μαθαίνεις κιαλο να οικοδομείς το Σοσιαλιστικό Σύστημα. Απο ότι διαπίστωσα οι περισσότεροι εργάτες δεν ηταν και τόσω ενθουσιασμένοι γι αυτήν τη οικοδόμηση. Οι περισσότεροι είχαν κρυφά το σκοπό να μάθουν ή να τελειώσουν κάποιο καλό επάγγελμα και μετά να εγκαταλείψουν την χώρα που τους μεγάλωσε και τους μόρφωσε. Εδω εργάστηκα εώς τον 16 Αυγούστου 61. Να παρατηρήσω πως της 13 του ίδιου μηνα η ελεύτερη μετακίνηση ανάμεσα Α.και Δ.-Βερολίνου Απαγορευτικέ αμετάκλητα και ορίστηκα λόγου οικονομικό-πολιτικούς (Εργαζόμενες ντόπειες νοικοκυρες δεν βρέσκαν τα καθημερινά τους αγαθά) ενω τα λυστευάν οι Δ. Βερολινεζες με τετραπλάσειο κερδος.
Εντομεταξή ο αδερφός μου ήταν με άδεια στον χωριανό μας Σιωμο στη Βουδαπέστη Οταν γήρισε, εγω ίδει ημουν άφαντος χωρις να τον είχα ενημερώση. Η λαχτάρα του ηταν να μην το συζητάς. Απευθυνώμμενος στη Αστυνομεία, κάποια μέρα τον καλέσαν να παρουσιαστεί. Τον οδηγίσαν σένα θάλαμο για να αναγνωρισει κάποιο αζήτητο πτώμα.ευτηχός δεν είμουν εγω.
Το πρωτο που έπρεπε ήδει να έκανα να φρωντίσω να ενημερώσω τον αδερφο μου που ξεκίνησα το δρόμο προς την Ελλαδα..Διέμενα σε κάποια Εργατική Εστία, μετα απο κάμποσω καιρο με επισκεπτίκαν δυο Έλληνες...Ήταν ο πρώτος μου αξάδερφος Ανδρέας, ειδοποιημένος απο τον αδερφό μου (περίοδος μετανάστευσεις για τους Gastarbeiter προς την Δ. Γερμανια). Στην παραπέρα μου πωρεία βρέθηκα στη Γαλλια μαζί με κάποιον παραμυθάτζη, που διηγούσε πώσο καλά περνούσαν οι μισθωφόροι στη Λεγιώνα των Ξένων.....
Κεφαλαιο ωγδωο "Επαναπατρισμος "
Πραγματοποιήθηκε σταδιακά το καλοκαίρι 1961. Αναγγαστικά, έπρεπε να περάσω απο της Υπηρεσίες των τριών Δυτικών Δυνάμεων που χώριζαν το Δ. Βερολίνο. Η ανάκριση γινοταν στην Πολωνική γλώσσα...Να θυμίσω εδω πως εκίνη την εποχή η ένταση μεταξύ των υπερδυνάμεων ήταν στο αποκόρυφο (Ψυχρού Πολέμου). Τοτι θέλαν να μάθουν ήταν βέβαια για τα Σοβιετικά Στρατεβματα.. Εγώ δεν ειχα καμία πληροφορία, και έτσι μετά απο 2 εβδομάδες δεν τους είμουν χρήσιμος και με στείλανε στη Δ. Γερμανία.
Το πρώτο που έπρεπε ήδει να έκανα να φρωντίσω να ενημερώσω τον αδερφο μου που ξεκίνησα το δρόμο προς την Ελλάδα..Διέμενα σε κάποια Εργατική Εστία, μετα απο κάμποσω καιρό με επισκέφτηκαν δυο Έλληνες...Ήταν ο πρωτος μου αξάδερφος Ανδρέα, ειδοποιημένο απο τον αδερφό μου (περίοδος μετανάστευσεις για τους Gastarbeiter προς την Δ. Γερμανία). Στην παραπέρα μου πορεία βρέθηκα στη Γαλλια μαζί με κάποιον παραμυθάτζη, που διηγούσε πώσο καλά περνούσαν οι μισθοφόροι στη Λεγεώνα των Ξένων.....Παραπλανώντας έτσι στο Παρίσι δεν ήταν παράξενο να βρεθούμε σύντομα στα χέρια της αστυνομίας
Μετά απο κάποιες διαπραγματεύσεις καταλήξαμε να κατακτούμε στη Λεγεώνα των Ξένων. Μας παραδόσαν στο ανάλογο στρατόπεδο, όπου γινόταν οι σωματικές εξετάσεις περίπου για 2 εβδομάδες. Μετά μένα σαποίο κάραβο απο τη Μασσαλία μας κατεύθυναν προς το λυμανι Αλγέρι. Ο τελικος προορισμός ήταν 400 χιλιόμετρα δυτικά στο Σιντι Μπελ Αμπες.. Παραπεμτος, Αυτή την εποχή είχαν παγκόσμιος ξεσηκωθεί σχεδόν όλες οι αποικίες και πολεμούσαν για την εθνική τους απελευθέρωση, Η λεγεωναίροι είχαν την αποστολή να πνίξουν αυτα τα κινήματα. (συμφέροντα των Αποικιοκρατών). Κατά την παραμονή εδω ακουσαμε, αν πιαναν οι επαναστάτες κάποιον Γάλλο λεγεωνάριο γινόταν ενα κεφάλι μικρότερος.....
Εδω τελειώνει κι οδύσσεια μου. Θελω παρακάτω να περιγράψω λίγες διήγησεις απο τους χωριανούς, που ηταν κι΄αυτοι αναγγασμενοι να ακολουθήσουν το δρόμο της προσφυγιάς και της επιστροφης.
**Η ειδια Ευτυχια μετα α το γυρισμο το 1954 συναιχιζει...πηγενοντας στην Αθηνα να βρω δουλεια με φωναξε μια μερα η Ασφαλεια και ο δυηκητης με ρωταει « πως ητανε η ζωηεκι στο Παραπετασμα στην Ουγγαρια!»..Θα σας πω κυριε δυηκητα ωμος θα μ-ακουσεται....εκι ειχα δουλια εδω δεν εχω..., εκι ειχα φαη , εδω ποιναω....εκι εχα παπουτσια , εδω ειμαι ξηπολυτη...εκι ειχα ρουχα, εδω γιρναω κουρελιασμενη.....Καποια φορα παρουσιαστηκε καποιος και την προσλαβε στη δουλεια
΄Ετσι Παρέμινα στο χωριό περνώντας απο "επιλογή" και μενα διαβατήριο στο χαίρι το Οκτώμβριο 1962 βρέθκα μαζή με τους άλους 300 χιλιάδες ΄Ελληνες μετανάστες στην Δυτική Γερμάνια…και θα επιστρέψω μετά απο 13 χρόνια...Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία που δεν έχει καμία σχέση με τη προσφυγιά...
PS… Μαθαίνω από τους συγγενεις μου ότι υπαρχει το Βιβλίο "Η ΛΙΝΤΙΣΝΤΑ" (παλαια ονομασία του Ασπροκκλησίου) από τον Ηλια Ιωαννη Ρενγκα, επαναπατρίστηκε από την Τασκένδη με την γενική αμνηστία την δεκαετία του 80. Εδώ περιγράφει αναλυτικά όλα τα περιστατικα με ημερομηνιες ονοματα και λεπτομέρειες της κινήσεις ως το τελος του εμφυλίου
Ένα άλλο μηστύριο, που περιπλανιεται στο χωριο, είναι, τι εγινε με την περιουσία του Κώστα Σιάκο? ο οποίος είχε φούρνο στην Αθήνα και πολλά ακίνητα , διότι δεν απέκτησε κληρονόμους και οι μόνοι δικαιούχοι ήταν τα ΄δερφια του. ΄Ετσι λοιπόν κάναν τον Λεονίδα Σιάκο πληρεξούσιο καταβάλλοντας και τα έξοδα διακίνησις, και επιβιώσεις, να κατέβει στην Αθήνα να διαπραγματευτεί μαζί με τον δικηγόρο Γεώργο Ρενγκα (αδερφό του Ηλια)... Η εξίγηση του Λεωνίδα κατά την επιστροφή ήταν ...οτι δέν έμιναι τίποτες?? Στη σελιδα 245 με την Αποφαση 22\1996 υπάρχη μια δωρεά για τη ‘’βιβλιοθήκη’’ και την ‘’Παιδικη Χαρα’’ που προερχονται απο τον απεβιοντα το 1994 Γ. Ρενγκα. Μίπως οι συγγενείς του θα μπωρούσαν να μας δώσουν κάπεια εξήγηση αν αυτη η δωρεά συνδέαιτε με αυτό το μηστύριο ??
Πρόσφυγας εμφυλίου: Ο ΒΙΟΣ ΜΟΥ
Βιογραφικό από τον Λαόφιλο Σιάκο
προσθετη πλοιροφωρια....25. Ιουλη 2018 προσκομισα ορισμενα εντυπα απο το "Λιντιζντα" και το ενγραφο απο το 16/03/1944 και θα τα προσθεσω στα αναλογα συμεια
προσθετη πλοιροφωρια....25. Ιουλη 2018 προσκομισα ορισμενα εντυπα απο το "Λιντιζντα" και το ενγραφο απο το 16/03/1944 και θα τα προσθεσω στα αναλογα συμεια
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
[Επεξεργασία από http://laokratia.blogspot.gr/2013/08/blog-post.html
και του Κοκορδέλης Κωνσταντίνος]
Κερατέα Ιούνης 2011και του Κοκορδέλης Κωνσταντίνος]
Με αφορμή και την επιθυμία της κόρης μου Μαριλένας, κατά την διάρκεια της επίσκεψης εδώ στην Κερατέα, θα κάνω την προσπάθεια να γράψω ορισμένες σελίδες απ’ τη ζωή μου, που σημάδεψαν την εξέλιξη και την πορεία στην ανάπτυξη και την μόρφωσή μου. Να συμπληρώσω εδώ ότι στην Κερατέα διαμένω από το 1979, μετά που αποκτήσαμε τις δυο μας κόρες στη γενέτειρα μου, το Ασπροκκλήσι Θεσπρωτίας, που κι αυτό δεν αληθεύει, γιατί το χωριό που ήρθα στον κόσμο, με την ίδια ονομασία, έχει πυρποληθεί και εξαφανιστεί απ τον χάρτη, κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Γεννήθηκα στην καρδιά της κατοχής δηλαδή το Γενάρη του 1942....Το κρύο τσουχτερό και αφόρητο με πολικές θερμοκρασίες και χιόνι ποιο υψυλό κι΄ από μένα και αυτό χωρίς ιγιατρική περίθαλψη έτσι όπως ήταν συνηθισμένα στα ελληνιά χωριά, και επιπλαίων επι γερμανική κατοή.
Κεφάλαιο μυδεν Η Οικογενεια
Και εδώ αρχίζει ο βίος μου, που ήμουν δυο ετών. Στο έργο αυτό έχει συμβάλει και ο μεγαλύτερος μου αδερφός Γαβριήλ μια και ήταν στην εφηβεία. Μετά απ’ τον τελικό επαναπατρισμό του, συμμάζεψε με αρκετό κόπο απ’ τα εδρεύοντα στην περιοχή Κοινοτικά Γραφεία, ιστορικά έγγραφα που αποδεικνύουν το αληθές των γεγονότων που διαδραματίστηκαν εκείνη την μαύρη εποχή.Οικογενεια του Νικολαου και Λαμπρινης Σιακου>
Πατερας.............Γεννιμενος 6.10.1904 Απεβιωσε 6. 9. 1981
Πατερας.............Γεννιμενος 6.10.1904 Απεβιωσε 6. 9. 1981
Μητερα............... . 4. 5. 1904 " " 31.12.1986
Ευανθια......... 13. 4. 1928 " " 14. 02. 2000
Αντωνης.............. 1930 " " 1947
Αντωνης.............. 1930 " " 1947
Γαβριηλης.......... 18.3. 1932 " " 10.04. 2020
Μανωλης............ 1934 " " 1948
Αγγελω...... 10.7. 1938
Στελιος............ 20. 3. 1940
Λαοφιλος............. 8. 1. 1942
Κεφάλαιο πρώτο, Παραμονή στο χωριό
Δυο δυσάρεστα γεγονότα συνέβησαν στην οικογένεια του κτηνοτρόφου Νικόλα Σιάκου επί γερμανικής κατοχής. Μετά το ολοκαύτωμα του χωριού και κατά τον εμφύλιο:
1. Από τα υπάρχοντά μας είχαν απομείνει κάτι λίγα γιδοπρόβατα. Στα βράχια εκεί ψηλά και τον καταγάλανο ουρανό που ο αετός λεύτερα πετά και ο Μανώλης τραγουδά, έναν βράχο τα γίδια ξεκολλάν και την ίδια στιγμή κάτω απ’ την πέτρα ξεψύχησε το παιδί. Κάποιος Μαγγλάρας άκουσε «βοήθεια» και φωνές. Δυστυχώς όμως σημασία δεν έδωσε σ’ αυτές.
2. Και τούτο δω επίσης οδυνηρό γιατί τέλος είχε κι αυτό φρικτό. Το 1947 κατά την διάρκεια της επιμέλειας του κοπαδιού από τον Αντώνη και την Ευανθία, απότομα άνοιξε ο ουρανός και η βροχή έρεε συνεχώς. Λύσσαξε ο Δίας ο τρανός με αστραπές και κεραυνό. Καταφύγιο έτρεξε ο καημένος να βρει κάτω απ’ τον πλάτανο για να σωθεί, μα εκεί χτύπησαν δέκα κεραυνοί. Του νεκρού το σώμα φέραν στο χωριό, και κυριάρχησε μεγάλο ουρλιαχτό. Φώναζε η μάνα και η αδερφή γιατί τον μεγαλώσανε μέσα απ τις πίκρες της ζωής.
Σε πένθος έπεσε για δεύτερη φορά η οικογένεια του Νικόλα. Η μάνα κι η αδερφή απελπισμένες. Τέτοιο κακό κανείς δεν περιμένει. Η μοίρα αλύπητα να σε χτυπά κι ο θεός να αδιαφορεί και να μην πονά. Το ΟΧΙ του Μεταξά δεν με αφορά, γιατί χαιρετούσε κι αυτός με το χάι χάι, του Χίτλερ ήταν οπαδός, φασίστας και χιτλερικός. Παρέδωσε όλους τους πολιτικούς κρατούμενους στο πιάτο τον Γερμανών.
Και δω αρχινά η δική μου εκδοχή, που η χώρα έπεσε στη γερμανική κατοχή. Ο τόπος έρημος και φτωχός, διακονιάρη σ’ έκανε για να βρεις τα προς το ζην. Ο πατέρας εκτός απ΄τα λιγοστά πρόβατα που κατείχε και μας διασφάλιζε την κυρία διατροφή, χωρίς βεβαιώτητα, διότι πολλές φορές η κατοχηκές δυνάμεις στη αρχή οι Ιταλοί αρπάζαν σχεδόν το μεγαλύτερο μέρος του, αφήνοντας κάτι λίγα για αναπαραγωγή. Προπολεμικά η κύρια απασχόληση των περισσοτέρων ηλικιωμένων ανδρών
(Δουλεύανε καλάι αγανώνοντας τα διάφορα τεψιά ) και επειδή έχει λίγο πληθυσμό στα μέρη μας, αναγκαζόταν να γυρίζουν στο υπόλοιπο της Ελλάδος η στα αστικά κέντρα, παίρνοντας καμία φορά και τον μεγαλύτερο αδερφό μου, γυρίζοντας από χωριό σε χωριό, φτάνοντας και ως την Πελοποννήσω ποδαρόδρομο. Στα σύνορα της Αρβανιτιάς, γιατί τα χωριά εδώ που τα διοικούσαν οι Ιταλοί ήταν πλουσιοπάροχα. Παρόλο που υπήρχαν συνοριακά φυλάκια, περιμένοντας ώσπου να εγκαταλείψουν για μια στιγμή τη θέση τους οι φύλακες, τρέχοντας παραβιάζανε τα σύνορα θέτοντας τη ζωή τους σε κίνδυνο. Έτσι η Ευανθία και ο Γαβριήλ πήραν αυτή την εντολή, πουλώντας βότανα και τσάι, γλιτώσαμε απ’ την πείνα. Κάποια μέρα μετά την δουλεία, (απ΄ ό τι μου διηγήθηκε ο ξάδερφος Σταύρος Μαρίνης)..έβαλαν οι νοικοκυραίοι να φαν όλοι μαζί. Στο τέλος τού έμεινε λίγο τυρί, τότε ζήτησε ο πατέρας μου "λίγο ψωμί να φάω το τυρί...λίγο τυρί να φάω το ψωμί..... " όσ΄ που έφαγε όλο το καρβέλι.
Οταν γυρισε στο χωριο….(συναιχησε ο ξαδερφος) Μια μερα περνει ενα γραμμα η Γιανοβα απ'τον ανδρα της (μητερα του συνγραφεα " Η Λιντιζντα" Ηλεια Ρενκγα )..διαβάζοντας τα παιδιά της δεν της άρεσε και θυμωμένη φεύγει να ψάξει να βρει κάποιον καλύτερο, απότομα πετάχτηκε ο Νικόλας μπωστά της, Και άρχισε να τον παρακαλεί να της το διαβάσει το γράμμα. ο ξερόλας να δείξει οτι είναι και μορφωμένος.... να προσθέσω την εποχή εκείνη θέριζε η αγραμματοσύνη σ΄ όλη την Ελλάδα ...αυτός άρχισε να λέει του κεφαλιού..... "γράφω γραφωνίζω και σε χαιρετώ, το δέμα που μου΄ στειλες δεν ηταν καλό..Αχ!! η καημένη δεν έβαλα λουράκι. αναστέναξε η Γιάνοβα... "Την ουρά τινάζει την κυρα κοιτάζει. Τις πατούνες οι λύνες ήτανε κοντές... Αχ η κα.ι.μενη το σκινί ήταν κοντό. " Γυρίζοντας στο σπίτι ικανοποιημένη αναγγέλλει στα παιδιά τις πως ο Νικόλας της το διάβασε το γράμμα ποιο καλά .....Ρε μάνα ο Σιάκος είναι αγράμματος. και σκάσανε στα γιέλια....
(Δουλεύανε καλάι αγανώνοντας τα διάφορα τεψιά ) και επειδή έχει λίγο πληθυσμό στα μέρη μας, αναγκαζόταν να γυρίζουν στο υπόλοιπο της Ελλάδος η στα αστικά κέντρα, παίρνοντας καμία φορά και τον μεγαλύτερο αδερφό μου, γυρίζοντας από χωριό σε χωριό, φτάνοντας και ως την Πελοποννήσω ποδαρόδρομο. Στα σύνορα της Αρβανιτιάς, γιατί τα χωριά εδώ που τα διοικούσαν οι Ιταλοί ήταν πλουσιοπάροχα. Παρόλο που υπήρχαν συνοριακά φυλάκια, περιμένοντας ώσπου να εγκαταλείψουν για μια στιγμή τη θέση τους οι φύλακες, τρέχοντας παραβιάζανε τα σύνορα θέτοντας τη ζωή τους σε κίνδυνο. Έτσι η Ευανθία και ο Γαβριήλ πήραν αυτή την εντολή, πουλώντας βότανα και τσάι, γλιτώσαμε απ’ την πείνα. Κάποια μέρα μετά την δουλεία, (απ΄ ό τι μου διηγήθηκε ο ξάδερφος Σταύρος Μαρίνης)..έβαλαν οι νοικοκυραίοι να φαν όλοι μαζί. Στο τέλος τού έμεινε λίγο τυρί, τότε ζήτησε ο πατέρας μου "λίγο ψωμί να φάω το τυρί...λίγο τυρί να φάω το ψωμί..... " όσ΄ που έφαγε όλο το καρβέλι.
Οταν γυρισε στο χωριο….(συναιχησε ο ξαδερφος) Μια μερα περνει ενα γραμμα η Γιανοβα απ'τον ανδρα της (μητερα του συνγραφεα " Η Λιντιζντα" Ηλεια Ρενκγα )..διαβάζοντας τα παιδιά της δεν της άρεσε και θυμωμένη φεύγει να ψάξει να βρει κάποιον καλύτερο, απότομα πετάχτηκε ο Νικόλας μπωστά της, Και άρχισε να τον παρακαλεί να της το διαβάσει το γράμμα. ο ξερόλας να δείξει οτι είναι και μορφωμένος.... να προσθέσω την εποχή εκείνη θέριζε η αγραμματοσύνη σ΄ όλη την Ελλάδα ...αυτός άρχισε να λέει του κεφαλιού..... "γράφω γραφωνίζω και σε χαιρετώ, το δέμα που μου΄ στειλες δεν ηταν καλό..Αχ!! η καημένη δεν έβαλα λουράκι. αναστέναξε η Γιάνοβα... "Την ουρά τινάζει την κυρα κοιτάζει. Τις πατούνες οι λύνες ήτανε κοντές... Αχ η κα.ι.μενη το σκινί ήταν κοντό. " Γυρίζοντας στο σπίτι ικανοποιημένη αναγγέλλει στα παιδιά τις πως ο Νικόλας της το διάβασε το γράμμα ποιο καλά .....Ρε μάνα ο Σιάκος είναι αγράμματος. και σκάσανε στα γιέλια....
Μολονότι είχε αναπτυχθεί η αντίσταση του λαού ενάντια στη γερμανική κατοχή οργανωμένη κυρίως από το ΕΑΜ, και ΕΛΑΣ παντού ακούγονταν πυροβολισμοί, έγινε η βάφτιση μου, κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες. Κάποιο βράδυ κατέβηκαν απ’ το βουνό αρματωμένοι οι χωριανοί μου, ο νουνός Παναγιώτης Πέσχος και ο Παπά-Σιωμος κρατώντας τα όπλα παρά πόδα. 'Ετσι βαπτίστικα και γω, σαν Χριστιανός ορθόδοξος. Ως συνήθως τα παιδιά δεν το συνειδητοποίησαν αρκετά, διότι το χωριό μας βρισκόταν απόμερα στον προπόδα της Μουργκάνας. Και αυτός ήταν ο λόγος που σαν παιδιά κάναμε τα νταβαλίκια μας. Έτσι λοιπόν μια μέρα τα τρία μικρότερα αδέρφια, εγώ, ο Στέλιος και η αδερφή μας η Αγγέλω, μου δέσαν ένα κουδούνι στο λαιμό και δως του στο κυνηγητό. Το κακό δεν άργησε να ‘ρθει. Άγριος ο τόπος εκεί, τρέχαμε κι εμείς σαν παλαβα.. Πέφτω κάτω μονομιάς, το κουδούνι γέρνει ανοιχτά, και σημάδι μου ‘κανε για παντοτινά. Αίμα έτρεξε πολύ, τ’ αδέρφια μου τραπήκαν σε φυγή, κλαίγοντας με πήραν στο πρώτων βοηθειών. Με καπνό τύλιξαν την πληγή, το αίμα δεν είχε άλλο ροή, λες και ήταν κάποια Κυριακή.
Ένα άλλο περιστατικό που θα γινόταν εξίσου τραγικό. Στο νου μου το συνόδευε για πολύ καιρό. Μαζωμένοι ήμασταν μανάδες και παιδιά όλοι σε μια σειρά. Το κακό το ’νιωθαν και τα μικρά παιδιά, γιατί γατζωμένοι ήμασταν απ’ των μανάδων την ποδιά, κι όλοι μαζί στριμωγμένοι ο ένας στον άλλο κοντά. Για εκτέλεση μας είχαν οι Γερμανοί, Γιατί κάποιος δικός τους σε μάχη με τους αντάρτες ειχε σκοτοθει και γι’ αυτό έπρεπε να τα πληρώσει ο λαός. Δυο ήταν τα τυχερά περιστατικα που μας έσωσαν την ζωή.
Ένα άλλο περιστατικό που θα γινόταν εξίσου τραγικό. Στο νου μου το συνόδευε για πολύ καιρό. Μαζωμένοι ήμασταν μανάδες και παιδιά όλοι σε μια σειρά. Το κακό το ’νιωθαν και τα μικρά παιδιά, γιατί γατζωμένοι ήμασταν απ’ των μανάδων την ποδιά, κι όλοι μαζί στριμωγμένοι ο ένας στον άλλο κοντά. Για εκτέλεση μας είχαν οι Γερμανοί, Γιατί κάποιος δικός τους σε μάχη με τους αντάρτες ειχε σκοτοθει και γι’ αυτό έπρεπε να τα πληρώσει ο λαός. Δυο ήταν τα τυχερά περιστατικα που μας έσωσαν την ζωή.
1.Το κοινοτικό γραφείο της Πόβλας [Αμπελώνας Φιλιατών Θεσπρωτίας] που μας προειδοποίησε για το σκοπό των Γερμανών, και πολλοί έφυγαν πιο μακριά και δεν εντοπίστηκαν. Εδώ υπάρχει το ευχαριστήριο μήνυμα από τον τότε πρόεδρο του χωριού Μάρκου Ζώη προς το Κοινοτικό Γραφείο Πόβλας (συγκεκρημμενα τον κάτοικο της, Γεωργιον Φρειδεροπουλο)
Ενγραφο 10. Μρτη. 1944 Για ενφάνιση πατηστε διπλα!!
Ενγραφο 10. Μρτη. 1944 Για ενφάνιση πατηστε διπλα!!
Κοινοτης ΑσπροκλησιουΑποφαση
του Κοινοτικού Συμβουλίου Ασπροκλησίου
Το Κοινοτικό Συμβούλιο του χωρίου μας με ομόφωνη λήψιν της ολομέλειας των κατοίκων.
Εκφράζει την πλήρη ευχαριστεία στο και την
αντίθρασιν ευγνωμοσύνη προς τον συναγωνηστή Γεώργιον Φρειδερόπουλον κάτοικο Πόβλας που με κύνδινον της ζωής του,έτρεξε και μας ειδοποίησε στην επιδρομή των Γερμανών τις 15 Φλεβάρη 1944 και πήραμαν τα κατάλληλα μέτρα και πολύ γλυτώσαν από σίγουρο θάνατο. Συνχαίρω επίσεις τούτον διότι εκδηλώνοντας την πίστη του στον αγώνα της εθνική μας ιδέας διαπέρασε στις γραμμές του Γερμανικού κλεινόματος ώρα νύκτος εκπληρωνοντας το εθνικο του καθηκον
Εν Ασπροκλησιο της 10 3 1944
Για το Κοινοτικου Συμβουλιου Ο Προεδρος
( σφραγιδα και υπογφαφη)
2.Κάποιος Αλη Μπέλου Τσαμοαρβανίτης μπήκε μπροστά και ανοίγοντας το στήθος του φώναξε “Όπου βρίσκομαι εγώ Έλληνας δεν δολοφονήθηκε”.(εξήγιση απ΄ τον αδερφό μου)
3. Κάποιος Τουρκοαρβανίτης διερμεναίας εξηγούσε στον υπεύθυνο Δοιηκιτή ''αυτους που συγκεντρώσατε ίιναι σαν να μαζέψανε αχελώνες και κουνέλια'' (διηγησνη Σ. Μαρινη)
4. Για να διευκολήνουν τη θέση τους μεταπολεμικα, ο Κόκκινος Στρατός σε λίγο θα τους εκλείνε από τον Βορρά, κι έτσι θα το αναφέραν ως κάποιο αλαφρήντικο (δικη μου υποπτεια)
Οποίηα ναναι και η ετεία σαυτόν χροστάμε την ζωη μας...στο βιβλείο δεν περιγράφεται κάτι συνγκεκριμμένο
Μολόν ότι γλυτώσαμε από τα δόντια του Χάρου το ολοκαύτομα του χωρίου δεν το αποφύγαμε
3. Κάποιος Τουρκοαρβανίτης διερμεναίας εξηγούσε στον υπεύθυνο Δοιηκιτή ''αυτους που συγκεντρώσατε ίιναι σαν να μαζέψανε αχελώνες και κουνέλια'' (διηγησνη Σ. Μαρινη)
4. Για να διευκολήνουν τη θέση τους μεταπολεμικα, ο Κόκκινος Στρατός σε λίγο θα τους εκλείνε από τον Βορρά, κι έτσι θα το αναφέραν ως κάποιο αλαφρήντικο (δικη μου υποπτεια)
Οποίηα ναναι και η ετεία σαυτόν χροστάμε την ζωη μας...στο βιβλείο δεν περιγράφεται κάτι συνγκεκριμμένο
Μολόν ότι γλυτώσαμε από τα δόντια του Χάρου το ολοκαύτομα του χωρίου δεν το αποφύγαμε
Προτού παρουσιάσω τη λεπτομερή περιγραφή από το βιβλίο ως αντίποινα των Γερμανών, μου εξηγεί ο Σταύρος Μαρίνης (πρώτος ξάδερφος) τι έχει συμβεί και έφερε τους Γερμανούς να λάβουν αύτα τα μέτρα...Κάποια νύχτα πέρασε από το χωριό μας ένα τμήμα ανταρτών να πάρουν εντολές απ το Επιτελείο του ΕΛΑΣ στο Λια για παραπέρα δράση τους . Εντομεταξή στην Πούλα έγινε μια συμπλοκή με τους Γερμανούς και σκοτώθηκαν δυο καταχτητές. ..
Κεφάλαιο δευτερο ( Αποκομμα βιβλειου)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13οΗ ΠΡΩΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ
Το Φλεβάρη 1944 είναι η πρώτη επιδρομή που έγινε στο χωριά από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, με αντικειμενικό στόχο το Ασπροκκλήσι.
Το βραδάκι ξεκίνησε περίπου ένα τάγμα στρατού με πολλούς ένοπλους Τσιάμηδες, πολλούς αγωγιάτες, με τα ζώα τους φορτωμένα με πυρομαχικά. Για παραπλάνιση, δεν ήρθαν από τον κανονικό δρόμο, αλλά από την Πλαισιβίτσα, Φατήρι, Παλαμπά και δυο ώρες πριν ξημερώσει έφτασαν στην Πόβλα. Εκεί συγκέντρωσαν όλους τους άντρες στο μεσοχώρι (στου Νικόπουλου) και μέσα απ' όλους, πήραν τον ανάπηρο Γιάννη Μάνθο, στέλεχος της Αντίστασης και τον εκτέλεσαν στην εκκλησία ο Άγιος Νικόλαος.
Οι Γερμανοί είχαν και μια κατάσταση με τα ονόματα όλων των ΕΑΜιτών. Με κίνδυνο τής ζωής του, τους ξέφυγε από τα χέρια ο Νικόλαος Παπανίκας στρατιωτικός υπεύθυνος της Πόβλας, πέρασε το ξεχυλισμένο ποτάμι και καταμουσκεμένος πήγε στο μύλο του Δημήτριου Κουλύρα. Αυτός χωρίς καθυστέρηση και τρέχοντας ανέβηκε και ειδοποίησε στο χωριό, ότι έρχονται οι Γερμανοί.
Ταχύτατα η οργάνωση του χωριού ειδοποίησε, να φύγόυν έξω από το χωριό οι άντρες, οι κοπέλες και οι νέες γυναίκες, γιατί τους ανησύχησε ότι έρχονται τη νύχτα.
Έστειλαν τη θαρραλέα θειάκω Νάσιοβα (Νάσιω Φώτοβα) στου Τσαμαντά χωρίς σημείωμα, από φόβο μήπως την πιάσουν οι Γερμανοί και έιδοποίησε προφορικά τον Υπεύθυνο, ότι οι Γερμανοί έρχονται για το Ασπροκκλήσι, κι αυτοί να ειδοποιήσουν τις οργανώσεις και. τ άλλα χωριά.
Τα χαράματα και με ένα δυνατό νερόχιονο, έφτασαν οι Γερμανοί και προτού μπουν στο χωριό, έκαναν μπλόκο και τοποθέτησαν φυλάκια, όλοι όμως οι άντρες και οι νέες βρέθηκαν έξω από το μπλόκα και μακριά από το χωριό. Σε συνέχεια r, διοίκηση, οι στρατιώτες, οι ένοπλοι Τσιάμηδει και οι αγωγιάτες ήρθαν Και κατέλαβαν όλα τα μεγάλα σπίτια.
Απ' ότι αργότερα διαπιστώθηκε, σκοπός τους ήταν να κάνουν πολλές συλλήψεις και γιατί όχι και εκτελέσεις γιατί το Ασπροκκλήσι το είχαν χαρακτηρίσει και το έλεγαν λόγω της καλής οργάνωσης, που έπερναν από πληροφορίες από τους πράχτορές τους "ΜΙΚΡΗ ΜΟΣΧΑ".
Μια ένδειξη που βεβαιώνει για τις προθέσεις που πιό πάνω αναφέρεται είναι και η κουβέντα του Αλή Μπένου από το Φιλιάτι.
Ο Αλής παλιότερα ήταν αγωγιάτης και πουλούσε λάδι στα χωριά.
190
Τώρα ήταν ένοπλος και ίσως από τους πιό έμπιστους Τσιάμηδες στους Γερμανούς. Η διοίκηση των Γερμανών εγκαταστάθηκε στο σπίτι του πατέρα μου Γιάννη Ρέγκα, μαζί τους και ο Αλής, ο οποίος ήταν πολύ γνωστός κα! είχε φιλοξενηθεί και κοιμηθεί πολλές φορές στο σπίτι αυτό. Μόλις είδε τη μάνα μου, τη ρώτηξε•
- Ωρή Γιάννοβα, που είναι ο Γιάννης και τα παιδιά;
Η μάνα με το θάρρος της καλής γνωριμίας του απάντησε'
- Έφυγαν γιατί φοβήθηκαν.
- Καλά έκαναν, της είπε, κι αν μπορείς κάνε τους χαμπέρι να μην έρθουν στο σπίτι.
- 'Εχε το νου σου, της είπε, αλλά μη φοβάσαι αν πρόκειται να γίνει κάτι τέτοιο, Θα σου πω να φύγεις.
Αυτός μια και ήταν έμπιστος κάτι Θα είχε ακούσει. Το περίεργο όμως είναι ότι κάθισαν δυο μέρες και έφυγαν από τον ίδιο δρόμο για το Φιλιάτι, χωρίς να πειράξουν τίποτε, εκτός από κάτι κότες και γιδοπρόβατα που έφαγαν.
Αυτό το περιστατικό και η συμπεριφορά των Γερμανών και πιστεύοντας ότι δεν Θα προλάβουν να κάνουν άλλη επιδρομή, γιατί οι σύμμαχοι σε όλα τα μέτωπα κέρδιζαν τις μάχες τη μια κοντά την άλλη.
Πολλοί από τους κατοίκους αποφάσισαν και έφεραν στα σπίτια τους τα κρυμμένα πράγματά τους (τρόφιμα, ρούχα κ.λ.π.) και αυτό θα έχει αργότερα . οδυνηρές συνέπειες, όταν έκαψαν και ρήμαξαν το χωριό.
Αη' ότι έδειξε αργότερα σκόπιμα δεν πείραξαν τίποτε για να δώσουν Θάρρος ώστε όταν ξανάρθουν να τους βρούνε όλους στα σπίτια τους και να πραγματοποιήσουν αυτά που ίσως είχαν αποφασισμένο.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Δεν πέρασαν τρεις μήνες και τον Απρίλη του 1944, την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου που όλοι οι χωριανοί χωρίς να έχουν καμιά υπόνοια, όπώς πάντα ετοιμάζονταν να γιορτάσουν το Πάσχα. Είχαν βάψει τα κόκκινα αυγά, είχαν σφαγμένα και έτοιμα τα αρνιά και τα κατσίκια για να τα ψήσουν στους φούρνους. Δεν υπήρχε καμιά πληροφορία και κανένας δεν προαισθάνονταν κι ούτε περίμεναν τη μεγάλη καταστροφή που θα γινότανε.Οι Γερμανοί, πολλά στρατεύματα, με όλμους και πυροβολικό, πολλοί
191
ΠΡΟΣΘΗΚΗ από εμένα
Την Κυριακή 29. Ιούλη 2020 Για πρώτη φορά στήνεται αναμνηστική μαρμάρινη πινακίδα
Αναλογα τοπογραφφικα εχουν διαφορετικους αριθμους...
αρβανιτοτσιάμηδες εξοπλισμένοι, αγωγιάτες με πολλά ζώα φορτωμένα με πυρομαχικά και άλλα στρατιωτικά εφόδια, ξεκίνησαν πολύ πρωί από το Φιλιάτι και με τον κανονικό δρόμο αυτή τη φορά δηλ. Μαυρονέρι, Αι Νικόλα και Άγιους Πάντες χωρίς να πειράξουν τίποτε, έφτασαν τις απογευματινές ώρες στην Πόβλα. Εκεί σταμάτησαν και το βραδάκι άρχισαν να πολυβολούν με τα μυδράλια και να βάζουν με τους όλμους και το πυροβολικό προς διάφορες κατευθύνσεις, στο δάσος και στο βουνό.Οι κάτοικοι του χωριού, ξαφνιάστηκαν, έχασαν την ψυχραιμία τους και δημιουργήθηκε πανικός και μεγάλη αναταραχή. 'Ηταν η δεύτερη φορά που ερχονταν με στόχο το Ασπροκκλήσι κι αυτό τους φόβισε ιδιαίτερα.
Μόλις' άρχισε να βασιλεύει ο ήλιος και για να μην τους βλέπουν οι Γερμανοί από την Πόβλα, όλο το χωριό ξεκίνησε, μπουλούκια, μπουλούκια να φεύγουν, 'ηηίρνοντας μαζί τους και όλα τα γιδοπρόβατα νομίζοντας ότι είναι περαστικοί και γρήγορα θα φύγουν.
Δεν πήγαιναν όλοι στο ίδιο μέρος. Αλλοι τράβηξαν κατά την Ασπροκκλησιά, που ανάμεσα τις μεγάλες πέτρες σχηματίζονταν μικρές σπηλιές, άλλοι ανέβηκαν στο βουνό, στη γράβα της Παναγιώτας και στο λάκκο της Ντόμπρας και άλλο; κατά τη δασωμένη περιοχή στο Λάτροβο. Μαζί τους πάνω στη σύγχισή τους πήραν μόνο λίγο αλεύρι, μια τέντζερη να βράσουν λίγο κουρκούτι ή γάλα, ότι πρόχειρο φαγητό είχαν, λίγο ψωμί, ένα βαρελάκι για νερό και από κανένα σκέπασμα για τα παιδιά να μην κρυώσουν τη νύχτα.
Την άλλη, μέρα το Πάσχα κατά το μεσημέρι οι Γερμανοί ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στο Ασπροκκλήσι, εκτός η διοίκηση και τα πυροβολικό που έμεινε στην Πόβλα, το χωριό ήταν έρημο, εκτός 4 - 5 γέροντες, και το άρρωστο παιδί του Γιάννη Θανάση, ο Χρήστος, που ήταν πολύ άρρωστος και η μάνα του. Την Κυριακή και τη Δευτέρα δεν έκαναν καμιά κίνηση, μόνο από την Πόβλα έβαζαν από κανένα βλήμα με το πυροβολικό στο βουνό που έβλεπαν με τα κυάλια ανθρώπους και ζωντανά.
Την Τετάρτη, ένα τμήμα Γερμανοί και .Τσιάμηδες κατέβηκαν στα Λουριά και απ εκεί στη δασωμένη περιοχή του Λάτροβου, ψάχνοντας να βρούνε τους κρυμμένους κάτοικους του χωριού. Πράγματι στη Θέση "πατώματα" βρήκανε καμιά πενηνταργιά γυναικόπαιδα και 5 άντρες τους Λεωνίδα Σιάκο, Νικόλα Κώστα (Βασιλείου), Σωτήριο Βασιλείου, Αναστάσιο Μαγκλάρα και τον Λεωνίδα Βασιλείου. Τους συγκέντρωσαν και τους πήγαν στο χωριό. Εκεί τους ξεχώρισαν, τα γυναικόπαιδα τα έκλεισαν στο σπίτι του Γιάννη Κούρτη και τους άντρες στου Κώστα Ρέγκα που έμεινε ο διοικητής του τμήματος και έβαλαν στρατιώτες φρουρά απ' έξω. Τους άντρες το πρωί τους έστειλαν στην Πόβλα.
Προς την Ασπροκκλησιά και το βουνό δεν πήγαν, ίσως να υπολόγισαν
192
ότι εκεί να είναι αντάρτες. Την Πέμπτη, με συνοδεία ένοπλους μάζεψαν όσους βρήκανε (γυναικόπαιδα) και τους έβαλαν να καθίσουν όλους μαζί στον κήπο του Κώστα Ρέγκα στην οχταργιά και απέναντί τους έστησαν δυο πολυβόλα με τους στρατιώτες πολυβολητές σε Θέση έτοιμους για βολή. Αυτή η μέρα ήταν η πιό δραματική και απελπιστική για όσους είχανε συγκεντρωμένους, γιατί όλα έδειχναν και όλοι καταλάβαιναν ότι τα πολυβόλα είχαν στηθεί απέναντί τους για να τους σκοτώσουν. Άρχισαν τα κλάματα των παιδιών και των μανάδων που κρατούσαν σφιχτά στην αγκαλιά τους και προσπαθούσαν να τα καθησυχάσουν, όλοι μεταξύ τους κλαίγοντας, αγκαλιάζονταν και φιλιόνταν ίσως για τελευταία φορά και προσπαθούσε ο ένας να δώσει κουράγιο στον άλλο, στιγμές αγωνίας και απελπισίας.
Υστερα από δυο περίπου ώρες φρικτές στιγμές, ζωής μελλοθάνατων, παρουσιάστηκε ο διοικητής του τμήματος Γερμανός αξιωματικός που και άλλοι τον συνόδευαν και με έναν διερμηνέα, έχοντας και μια κατάσταση με ονόματα στα χέρια τους, άρχισαν να ρωτάν να του πουν που βρίσκονται αυτοί που θα ακούσουν τα ονόματά τους.
Στην κατάσταση αυτή ήταν γραμμένοι όλοι οι δραστήριοι της οργάνωσης και αυτούς που ήταν ΕΛΑΣίτες, όπως τα αδέλφια Ηλία και Δημήτριο Ρέγκα, του παπά-Σιώμου, του Γιώρη Σιώμου, του Δημήτριου Τρίχα, του Δημήτριου Ντάρδα, του Αθανασίου Χρήστου, του Βαγγέλη Για'ινούτσου και ορισμένων άλλων που η Αγγελική Φωτίου που ήταν κι αυτή στους μελλοθάνατους δεν Θυμάται. Οι τρομοκρατημένες γυναίκες απαντούσαν ότι αυτοί που είναι αντάρτες δεν είναι εδώ, οι άλλοι φοβήθηκαν και έφυγαν στα βουνά.
Τους ρώτηξαν: γιατί είχαν φύγει από το χωριό και πήγαν στο δάσος; Τους είπαν: ότι φοβήθηκαν να μην τους σκοτωθούν τα παιδιά από το πυροβολικό Κι από τις σφαίρες.
'Υστερα ρώτηξαν ποιά μάνα έχει το πιό μικρό παιδάκι, κι αυτή ήταν η Ευγενία Σπύρο Μπέη με ένα αγοράκι μόνο 19 ημερών κι αυτή την έβγαλαν έξω από τους συγκεντρωμένους, που ήταν περί τους εβδομήντα. Έτυχε όμως από τα ονόματα που φώναζαν από την κατάσταση να μην ήταν κανένας με αυτό το επώνυμο, ίσως κι αυτό να ήταν κάτι.
'Υστερα από αρκετή ώρα, που κράτησε . αυτή η διαδικασία οι
Υστερα από δυο περίπου ώρες φρικτές στιγμές, ζωής μελλοθάνατων, παρουσιάστηκε ο διοικητής του τμήματος Γερμανός αξιωματικός που και άλλοι τον συνόδευαν και με έναν διερμηνέα, έχοντας και μια κατάσταση με ονόματα στα χέρια τους, άρχισαν να ρωτάν να του πουν που βρίσκονται αυτοί που θα ακούσουν τα ονόματά τους.
Στην κατάσταση αυτή ήταν γραμμένοι όλοι οι δραστήριοι της οργάνωσης και αυτούς που ήταν ΕΛΑΣίτες, όπως τα αδέλφια Ηλία και Δημήτριο Ρέγκα, του παπά-Σιώμου, του Γιώρη Σιώμου, του Δημήτριου Τρίχα, του Δημήτριου Ντάρδα, του Αθανασίου Χρήστου, του Βαγγέλη Για'ινούτσου και ορισμένων άλλων που η Αγγελική Φωτίου που ήταν κι αυτή στους μελλοθάνατους δεν Θυμάται. Οι τρομοκρατημένες γυναίκες απαντούσαν ότι αυτοί που είναι αντάρτες δεν είναι εδώ, οι άλλοι φοβήθηκαν και έφυγαν στα βουνά.
Τους ρώτηξαν: γιατί είχαν φύγει από το χωριό και πήγαν στο δάσος; Τους είπαν: ότι φοβήθηκαν να μην τους σκοτωθούν τα παιδιά από το πυροβολικό Κι από τις σφαίρες.
'Υστερα ρώτηξαν ποιά μάνα έχει το πιό μικρό παιδάκι, κι αυτή ήταν η Ευγενία Σπύρο Μπέη με ένα αγοράκι μόνο 19 ημερών κι αυτή την έβγαλαν έξω από τους συγκεντρωμένους, που ήταν περί τους εβδομήντα. Έτυχε όμως από τα ονόματα που φώναζαν από την κατάσταση να μην ήταν κανένας με αυτό το επώνυμο, ίσως κι αυτό να ήταν κάτι.
'Υστερα από αρκετή ώρα, που κράτησε . αυτή η διαδικασία οι
αξιωματικοί έφυγαν.'-Οι δυστυχισμένοι όμως κάτοικοι παρέμεναν εκεί το ίδιο και η φρουρά και τα πολυβόλα με τους στρατιώτες. Αφού πέρασε κάμποση ώρα, που στους κρατούμενους φάνηκε χρόνος, δόθηκε διαταγή και έφυγαν τα πολυβόλα και οι σκοπευτές, η φρουρά διέταξε όλους να σηκωθοϋν και τους οδήγησαν στο σπίτι που ήταν κρατούμενοι. Στους ένοπλους συνοδούς ήταν και ορισμένοι Τσιάμηδες και που γνωρίζονταν με πολλούς χωριανούς από παλιότερα και είπαν μυστικά σε
193
δυο τρεις γυναίκες, και μια ήταν και αυτή που μας αφηγήθηκε τα παραπάνω, να προσέξουν πολύ τα παιδιά γιατί το χωριό θα το κάψουν.
Από όλα τα παραπάνω, το συμπέρασμα είναι καθαρό ότι υπήρχε πρόστυχη προδοσια και εσκεμμένες αληθινές και ψεύτικες πληροφορίες, σχετικά μετην αντιστασιακή οργάνωση του χωριού κι ακόμη η γνώμη που επικρατούσε ότι στην πρώτη επιδρομή του Φλεβάρη δεν πείραξαν τίποτε γιατί και τότε δεν βρήκαν αυτούς που ήθελαν και έφυγαν αφήνοντας την εντύπωση άλλη φορά οι κάτοικοι δεν @α φοβηθούν και δεν θα φύγουν ήταν σωστή. Αυτόν τον καιρό οι Γερμανοί έκαναν μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις να ξεκαθαρίσουν τους ΕΛΑΣίτες και τους Αλβανούς Παρτιζιάνους από τον ορεινό χώρο, ξεκινώντας από τον Κασσιδιάρη, Μουργκάνα και μέχρι το Δέλβινο, οι επιχειρήσεις ήταν συνδυασμένες και από πολλά σημεία και με μεγάλες δυνάμεις.
Οι ΕΛΑΣίτες και οι Παρτιζιάνοι δεν έδωσαν μετωπικές μάχες, εκτός από μικρά κτυπήματα αιφνιδιαστικά και συμπτύχθηκαν ελισσόμενοι και αποφεύγοντας τους κλοιούς.
'Ετσι ξεκίνησαν τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, γερμανικός στρατός και ντόπιοι Αρβανίτες και Τσιάμηδες από την Κονίσπολη με κατεύθυνση τη Σμίνετση και τη Γριάζδανη, φτάνοντας στο Καρόκι, έβαλαν φωτιά και έκαψαν λίγα σπίτια και προωθήθηκαν στη Σμίνετση όπου επίσης έκαψαν 3 - 4 σπίτια και στρατοπέδευσαν. Από το Καρόκι χτυπούσαν με το πυροβολικό τα βουνά Σιηντιλή, Πηγαδούλια και Γκίνου.
Την Τετάρτη, κάμποσοι Αρβανίτες και Τσιάμηδες, ένοπλοι, έκαμαν μια εξόρμηση στα Πηγαδούλια που ήταν πολλά γιδοπρόβατα των Ασπροκκλησιωτών σκορπισμένα. Επίσης ήταν και λίγες οικογένειες που έμεναν εκεί γιατί στο βουνό δεν υπήρχε νερό, ενώ εκεί ήταν βρύση με πολύ και καλό νερό. 'Οταν είδαν ότι ανέβαιναν από τη Τσαντίλα, όλοι οι άντρες και οι νέοι έφυγαν. Ανεβαίνοντας αυτοί να μαζέψουν τα γιδοπρόβατα βρήκαν και λίγους όπως τη Γιάννη Ρέγκοβα με το χρονιάρικο εγγονάκι της τη Φώτω Ντάϊκοβα, τη Μήτσιη Κούμπαινα, το Νικόλα Ρέγκα, την Καλιόπη Κούμπη και 3 - 4 παιδάκια που οι νέες μάνες τους φοβήθηκαν και τα άφησαν για να κρυφτούν στα πυκνά πεύκα.
Μαζί με τα γιδοπρόβατα πήραν και τους ανθρώπους στη Σμίνετση.
Την άλλη μέρα κάποιος καλός Αλβανός τους άφησε ελεύθερους με τη δικαιολογία ότι ήταν από την Ελλάδα.
Αξίζει νομίζω να αναφερθεί ότι όταν έφυγαν από τη Σμίνετση για την Κονίσπολη ένα σιοκόλι (Τσάμης ένοπλος) σκότωσε το γιατρό Πέτρο Νάκο, ο οποίος ήταν μεγάλος ανθρωπιστής με τις γνώσεις του σχεδόν αφιλοκερδώς πρόσφερε τις επιστημονικές του γνώσεις στην ορεινή και φτωχή αυτή περιφέρεια.
Οι κάτοικοι όλων αυτών των χωριών λυπήθηκαν και τον έκλαψαν. Ο
Από όλα τα παραπάνω, το συμπέρασμα είναι καθαρό ότι υπήρχε πρόστυχη προδοσια και εσκεμμένες αληθινές και ψεύτικες πληροφορίες, σχετικά μετην αντιστασιακή οργάνωση του χωριού κι ακόμη η γνώμη που επικρατούσε ότι στην πρώτη επιδρομή του Φλεβάρη δεν πείραξαν τίποτε γιατί και τότε δεν βρήκαν αυτούς που ήθελαν και έφυγαν αφήνοντας την εντύπωση άλλη φορά οι κάτοικοι δεν @α φοβηθούν και δεν θα φύγουν ήταν σωστή. Αυτόν τον καιρό οι Γερμανοί έκαναν μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις να ξεκαθαρίσουν τους ΕΛΑΣίτες και τους Αλβανούς Παρτιζιάνους από τον ορεινό χώρο, ξεκινώντας από τον Κασσιδιάρη, Μουργκάνα και μέχρι το Δέλβινο, οι επιχειρήσεις ήταν συνδυασμένες και από πολλά σημεία και με μεγάλες δυνάμεις.
Οι ΕΛΑΣίτες και οι Παρτιζιάνοι δεν έδωσαν μετωπικές μάχες, εκτός από μικρά κτυπήματα αιφνιδιαστικά και συμπτύχθηκαν ελισσόμενοι και αποφεύγοντας τους κλοιούς.
'Ετσι ξεκίνησαν τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, γερμανικός στρατός και ντόπιοι Αρβανίτες και Τσιάμηδες από την Κονίσπολη με κατεύθυνση τη Σμίνετση και τη Γριάζδανη, φτάνοντας στο Καρόκι, έβαλαν φωτιά και έκαψαν λίγα σπίτια και προωθήθηκαν στη Σμίνετση όπου επίσης έκαψαν 3 - 4 σπίτια και στρατοπέδευσαν. Από το Καρόκι χτυπούσαν με το πυροβολικό τα βουνά Σιηντιλή, Πηγαδούλια και Γκίνου.
Την Τετάρτη, κάμποσοι Αρβανίτες και Τσιάμηδες, ένοπλοι, έκαμαν μια εξόρμηση στα Πηγαδούλια που ήταν πολλά γιδοπρόβατα των Ασπροκκλησιωτών σκορπισμένα. Επίσης ήταν και λίγες οικογένειες που έμεναν εκεί γιατί στο βουνό δεν υπήρχε νερό, ενώ εκεί ήταν βρύση με πολύ και καλό νερό. 'Οταν είδαν ότι ανέβαιναν από τη Τσαντίλα, όλοι οι άντρες και οι νέοι έφυγαν. Ανεβαίνοντας αυτοί να μαζέψουν τα γιδοπρόβατα βρήκαν και λίγους όπως τη Γιάννη Ρέγκοβα με το χρονιάρικο εγγονάκι της τη Φώτω Ντάϊκοβα, τη Μήτσιη Κούμπαινα, το Νικόλα Ρέγκα, την Καλιόπη Κούμπη και 3 - 4 παιδάκια που οι νέες μάνες τους φοβήθηκαν και τα άφησαν για να κρυφτούν στα πυκνά πεύκα.
Μαζί με τα γιδοπρόβατα πήραν και τους ανθρώπους στη Σμίνετση.
Την άλλη μέρα κάποιος καλός Αλβανός τους άφησε ελεύθερους με τη δικαιολογία ότι ήταν από την Ελλάδα.
Αξίζει νομίζω να αναφερθεί ότι όταν έφυγαν από τη Σμίνετση για την Κονίσπολη ένα σιοκόλι (Τσάμης ένοπλος) σκότωσε το γιατρό Πέτρο Νάκο, ο οποίος ήταν μεγάλος ανθρωπιστής με τις γνώσεις του σχεδόν αφιλοκερδώς πρόσφερε τις επιστημονικές του γνώσεις στην ορεινή και φτωχή αυτή περιφέρεια.
Οι κάτοικοι όλων αυτών των χωριών λυπήθηκαν και τον έκλαψαν. Ο
194
γιατρός ήταν από τη Σμίνετση.
Την Παρασκευή κατά το πρόγιομα είδαν οι κρυμμένοι και απελπισμένοι χωριανοί από το βουνό τις πρώτες φλόγες από τα σπίτια που καίγονταν. Οι Γερμανοί ξεκίνησαν από τα Ρεγκάτικα καίγοντας το ένα μετά το άλλο τα σπίτια και κατά το μεσημέρι όλο το χωριό να λαμπαδιάζει, ήταν οι τελευταίες ώρες που θα έφευγαν και έπρεπε να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους που από πριν είχαν αποφασίσει και να δείξουν τη βαρβαρότητά τους, καίγοντας και καταστρέφοντας το μικρό αυτό ορεινό χωριό.
Την Παρασκευή κατά το πρόγιομα είδαν οι κρυμμένοι και απελπισμένοι χωριανοί από το βουνό τις πρώτες φλόγες από τα σπίτια που καίγονταν. Οι Γερμανοί ξεκίνησαν από τα Ρεγκάτικα καίγοντας το ένα μετά το άλλο τα σπίτια και κατά το μεσημέρι όλο το χωριό να λαμπαδιάζει, ήταν οι τελευταίες ώρες που θα έφευγαν και έπρεπε να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους που από πριν είχαν αποφασίσει και να δείξουν τη βαρβαρότητά τους, καίγοντας και καταστρέφοντας το μικρό αυτό ορεινό χωριό.
Άγνωστο παρέμεινε τι μεσολάβησε και δεν εκτέλεσαν τους συγκεντρωμένους σχεδόν μελλοθάνατους κατοίκους (γυναικόπαιδα). Επίσης φεύγοντας από την Πόβλα άφησαν ελεύθερους τους πέντε άντρες που είχαν συλλάβει και οδηγήσει στη διοίκησή τους, ενώ όλα έδειχναν ότι θα τους σκοτώσουν.
Ισως γιατί δεν έπιασαν ούτε έναν απ αυτούς που είχαν στην κατάσταση, αλλά και ούτε κάποιον από την οικογένειά τους, αυτούς δε τους άντρες που έπιασαν δεν είχαν και κάποια αξιόλογη και εμφανή αντιστασιακή δράση, ίσως αυτά, ίσως και κάτι άλλο που δεν έγινε γνωστό.
Αφού τελείωσε η αποστολή τους που τελευταία θα ήταν το κάψιμο του χωριού, τότε άφησαν τους αρβανιτοτσιάμηδες να ,J υρίσουν στο χωριά τους. Αυτοί κάτω από την προστασία τους και την απόλυτη ελευθερία που είχαν από τους Γερμανούς, δεν θέλησαν να χάσουν την ευκαιρία και αποφάσισαν να ολοκληρώσουν την καταστροφή παίρνοντας στο φευγιό τους ότι δε μπόρεσαν να πάρουν οι Γερμανοί, κι αυτά ήταν όλα τα ζωντανά γιδοπρόβατα τα οποία ήταν σκόρπια στις πλαγιές μονάχα τους· γιατί και οι νοικοκυραίοι ήταν κι αυτοί σκορπισμένοι και κρυμμένοι στο βουνό και στις σπηλιές της Ασπροκκλησιάς.
Επειδή οι Τσιάμηδες φοβότανε να ανεβούν στις πλαγιές του βουνού να τα μαζέψουν, έστειλαν το Αίγιο Μαγκλάρα που είχε κατέβει στο χωριό, αφού πρώτα τον φοβέρισαν και τον απείλησαν τον έστειλαν στο βουνό, κι αυτοί από χαμηλότερα σφυρίζοντας και ζαλαχόντας μπόρεσαν και τα κατέβασαν όλα στο χωριό. Και σε συνέχεια τα τράβηξαν για τη Ρίπεση μαζεύοντας και όλα τα γελαδικά και τα γαϊδουράκια από τα χωράφια που βοσκούσαν και όλα μαζί από τη Ρίπεση στη Γιάνναρη μαζί και όλα τα ζώα τους φορτωμένα με το πλιάτσικο που είχαν αρπάξει από τα σπίτια. Προτού τα κάψουν έφτασαν ' στην Κώτσκα και όπως μαθεύτηκε μοίρασαν μεταξύ τους τα ζώα και το πλιάτσικο.
Ο απολογισμός ήταν εκτός τα αρπαγμένα νοικοκυριά περίπου τα 2.000 γιδοπρόβατα περί τα 250 γελάδια και περί τα 45 γάίδουράκια.
Φεύγοντας οι Γερμανοί από του Τσαμαντά έκαψαν το σχολείο, το σπίτι των Τσαβαίων και έριξαν στο σχολειό που καίγονταν, ζωντανό το Λευτέρη Κέντρο και τον έκαψαν. Περνώντας στου Βαβούρι δεν πείραξαν τίποτε. Φθάνοντας όμως
Ο απολογισμός ήταν εκτός τα αρπαγμένα νοικοκυριά περίπου τα 2.000 γιδοπρόβατα περί τα 250 γελάδια και περί τα 45 γάίδουράκια.
Φεύγοντας οι Γερμανοί από του Τσαμαντά έκαψαν το σχολείο, το σπίτι των Τσαβαίων και έριξαν στο σχολειό που καίγονταν, ζωντανό το Λευτέρη Κέντρο και τον έκαψαν. Περνώντας στου Βαβούρι δεν πείραξαν τίποτε. Φθάνοντας όμως
195
Τεσσερα δεν πειραχτικαν ( 3 μαλων Καταδοτων και το Σχολειο)
Σε πολλές άλλες περιπτώσεις πολλά χωριά είχαν δραματικό τέλος…
Το χειρότερο είναι που για την αποζημίωση το σημερινό γερμανικό κράτος τέτοιες πράξεις τις δικαιολογεί σαν κανονικές μεθόδους κατά την διεξαγωγή ενός πολέμου. Όπως αποδείχτηκε η υπόθεση του Διστόμου. Για την 60η επέτειο των 260 δολοφονημένων χωριανών, που ήταν παραβρισκόμενος και ο πρέσβης της Γερμανίας να ζητήσει μόνο μια τυπική συγγνώμη, και ότι μετά από τόσα χρόνια αυτά πρέπει να ξεχαστούν αφού είμαστε σύμμαχοι της Ε.Ε του ΝΑΤΟ… και τελευταία μας καβάλησε και το ΔΝΤ.
Το Στάλινγκρατ έφερε μια ανατροπή, ο Κόκκινος Στρατός πλησίαζε τα Βαλκάνια και σιγά σιγά υποχωρούσαν οι Γερμανοί γιατί θα εγκλωβίζονταν και από το Βορρά - γιατί στη Μεσόγειο κυριαρχούσε το αγγλικό ναυτικό.
νακουφίστηκε ο λαός, άνοιξε ο μαύρος ουρανός. Δυστυχώς όμως όχι για πολύ, γιατί με το έτσι θέλω μπήκαν Άγγλοι και Αμερικανοί, Παπατζήδες και βασιλικοί. Από το ’44 ως το ’46 έχουν παιχτεί πολλά για να πάρει η αντίδραση την εξουσία στα χέρια της ξανά, και ως τότε σαν κότες στο Λονδίνο κλώσαγαν αυγά. Δεν άντεξε ο λαός και με τους καπεταναίους ξαναβγαίνει στο βουνό. Από το ’46 έως το ’49 αναπόφευκτα ο εμφύλιος ξεσπά (απ’ ότι ισχυρίζονται οι μαρξιστές η υψηλότερη μορφή ταξικής πάλης). Άγγλοι, ταγματασφαλίτες, τανκς, βόμβες και ναπάλμ, ηττήθηκε ο Δημοκρατικός Στρατός. Οργανωμένοι τραπήκαμε στις Λαϊκές Δημοκρατίες να γλιτώσουμε τη σφαγή. Οι κοπρίτες φέραν την Ελλάδα στο μαύρο Μεσαίωνα , στη μιζέρια, τη φτώχεια και στο ξεπούλημα όλου του εναέριου- και υπαίθριου πλούτου της χώρας, και ποιος ξέρει πού αλλού.
νακουφίστηκε ο λαός, άνοιξε ο μαύρος ουρανός. Δυστυχώς όμως όχι για πολύ, γιατί με το έτσι θέλω μπήκαν Άγγλοι και Αμερικανοί, Παπατζήδες και βασιλικοί. Από το ’44 ως το ’46 έχουν παιχτεί πολλά για να πάρει η αντίδραση την εξουσία στα χέρια της ξανά, και ως τότε σαν κότες στο Λονδίνο κλώσαγαν αυγά. Δεν άντεξε ο λαός και με τους καπεταναίους ξαναβγαίνει στο βουνό. Από το ’46 έως το ’49 αναπόφευκτα ο εμφύλιος ξεσπά (απ’ ότι ισχυρίζονται οι μαρξιστές η υψηλότερη μορφή ταξικής πάλης). Άγγλοι, ταγματασφαλίτες, τανκς, βόμβες και ναπάλμ, ηττήθηκε ο Δημοκρατικός Στρατός. Οργανωμένοι τραπήκαμε στις Λαϊκές Δημοκρατίες να γλιτώσουμε τη σφαγή. Οι κοπρίτες φέραν την Ελλάδα στο μαύρο Μεσαίωνα , στη μιζέρια, τη φτώχεια και στο ξεπούλημα όλου του εναέριου- και υπαίθριου πλούτου της χώρας, και ποιος ξέρει πού αλλού.
Η μεγαλύτερη απώλεια όμως ήταν η εξόντωση της διανόησης και των κομμουνιστών με δολοφονίες και ξερονήσια. Το θάρρος και η παγκόσμια κατακραυγή τους ανάγκασε να αλλάξουν στάση και εφηύραν την υπογραφή Δήλωσης Μετανοίας. Έτσι έμεινε η χώρα εξαρτημένη από τα ξένα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα των ΗΠΑ και της Ευρώπης του ΝΑΤΟ.
Εδώ αρχινά η Οδύσσειά μου (όπως επίσης για άλλα περίπου 50 χιλιάδες άτομα που κινδύνευε άμεσα η ζωή τους) ….Οι μετακινήσεις γίνονταν τα βράδια από λαγκάδια, δάση και βουνά κατευθυνόμενοι προς τα σύνορα της Αλβανίας. Στο βάθος της νύχτας ακούγονταν μεμονωμένοι πυροβολισμοί. Η απόσταση ως τα σύνορα ήταν μικρή, όμως ο στόχος δύσκολο να επιτευχθεί, διότι η περιοχή είχε γεμίσει στρατιώτες της 2ης κατοχής, δοσίλογους, ταγματασφαλίτες, όλοι τους συνεργάτες των ναζί. Κατατάχτηκαν από τους Άγγλους στον Εθνικό Στρατό για να πολεμήσουν τους αντάρτες και τον Κομμουνισμό. Γι’ αυτό έπρεπε να παρθούν όλα τα μέτρα που αφορούσαν την ασφάλεια των χωριανών προσφύγων, δηλαδή των γυναικόπαιδων, των άρρωστων και των γερόντων. Οι πιο νέοι δεν είχαν πρόβλημα με την μετακίνηση τους. Στο μυαλό μου έμεινε η φράση των υπεύθυνων ινστρουχτόρων.. μην κάνετε φασαρία γιατί θα μας βρουν οι μπουραντάδες και θα μας σκοτώσουν…
Η παραπέρα γενική μετακίνηση τον προσφύγςων ,οποια οργανώθηκαι απο το Γενικό Επιτελειίο του ΕΛΑΣ ποιό αναλυτικα τις περιγράφει στο «Η Λιντιζντα» Σελ.224...231
και ενφανιζοντε στα παρακάτω κλυκαρίσματα.
Η παραπέρα γενική μετακίνηση τον προσφύγςων ,οποια οργανώθηκαι απο το Γενικό Επιτελειίο του ΕΛΑΣ ποιό αναλυτικα τις περιγράφει στο «Η Λιντιζντα» Σελ.224...231
και ενφανιζοντε στα παρακάτω κλυκαρίσματα.
Συναιχια απο το βιβλειο..Κεφαλαιο 15
εδω κατω απο τη στυλη "Πολωνια" με αγνωησε οσυνγραφεας, ημουν μαζι με τον ιγιο του, Γιαννη το 53 έφιγε απ τη Πολωνία και εσμυξε με τους γονείς του στη Τασκεντη..
Εδω αρχηνα και περιγραφω τη δικη μου οδυσσεια.....
Κεφά λαιο τεταρτο. "Λ. Δ. Αλβανίας"
Η πορεία διάρκεσε 2-3 νύχτες απο τα απαμακρυνώμμενα χωρια. Για εμας ήδει βρισκόμασταν (λογου κοντινής αποστασης με τα Αλβανικα Συνωρα ) Ο πρώτος σταθμός ήταν το Ρίπεσι. Εδώ απελευθερω- θήκαμε από την ταλαιπωρία, τη βρωμια και τις ψείρες. Εδώ γνωρίσαμε την τάξη, την ασφάλεια και την εκπαίδευση. Μας βάλαν στο κανονικό στάδιο μιας κοινωνίας. Τα παιδιά έπρεπε να πηγαίνουν στο ανάλογο σχολείο και οι μεγαλύτεροι να βοηθούν στην οικοδόμηση της χώρας, μαθαίνοντας ταυτόχρονα κάποιο επάγγελμα. Πολλές φορές την ώρα της απασχόλησης η της γυμναστικής που μαθαίναμε τα πρώτα μας τραγούδια (Βεσοκε βεσοκε παρπαρα…) και ποιήματα (φεγγαράκι μου λαμπρό…) ακουγόταν μια δυνατή κραυγή σχεδόν σε όλη την επικράτεια της περιοχής ….Οοοοο…. Λαοοοο-φιλεεεεε…… ήταν βέβαια η μητέρα μου, δεν μπόρεσε τόσο γρήγορα να προσαρμοστεί. Ο δάσκαλος τέντωνε τ’ αυτί του, κι αν δεν ησύχαζαν οι επαναλαμβανόμενες κραυγές μ’ άφηνε να φύγω. Έτσι εγώ πήγαινα να πιω το γαλατάκι μου και η μητέρα να μαγειρέψει. (Αυτό το θυμήθηκε ο Ποιλιος όταν προμηθεύτηκα μέλι από το (τωρινό) Ασπρόκκλησι, μετά από 40 χρόνια δηλαδή το 2008.) Εκτός από την καθημερινότητα μας είχαμε και την διασκέδαση. Έτσι λοιπόν μια Κυριακή βρεθήκαμε στο σινεμά, ώσπου είδα κάποιον - τα χέρια του στην άκρη της οθόνης - να στρίβει κάτι - μάλλον ένα τσιγάρο ήταν. Εγώ το είχα βάλει ήδη στα πόδια νομίζοντας ότι θα άνοιγε και θα ’μπαινε μέσα στην αίθουσα.
Εν τω μεταξύ η ροή των πολιτικών προσφύγων δεν σταματούσε, και η διοίκηση με τη συνεργασία των άλλων λαϊκών κρατών ήταν αναγκασμένη να μεταφέρει το πλήθος και σε άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες. Εδώ μείναμε για μικρό χρονικό διάστημα και έγινε η μεταφορά μας. Για την άψογη πραγματοποίηση των μετακινήσεων, έπρεπε το πλήθος να χωριστεί σε διάφορες ομάδες ηλικίας. Στα μικρά αετόπουλα ήμουν εγώ και ο Στέλιος. Αετόπουλα ήταν η μικρότερη κοινωνική ομάδα που έπαιρνε μέρος στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού, και στην ανάλογη εκπαίδευση δηλαδή πρώτη δημοτικού.
Κεφάλαιο πεμτο, "Λ. Δ. Ουγγαρίας"
Για πρώτη φορά ανεβήκαμε μαζί με τον Στέλιο και πολλά άλλα παιδιά σε αεροπλάνο με προορισμό την Λ. Δ. Ουγγαρίας, διότι η Γιουγκοσλαβία είχε αποχωρήσει από την πολιτική ιδεολογία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού και την ενότητα των Σοσιαλιστικών Χωρών, κι είχε διαλέξει ένα δικό της δρόμο ανάπτυξης - ο λεγόμενος τρίτος δρόμος της κοινωνικής ανάπτυξης - που μάλλον υπηρετούσε περισσότερο την Δύση. Διότι δεν επέτρεπε τη διέλευση του εδάφους της στους πολιτικούς πρόσφυγες. Όχι όμως και τη χρήση του εναέριου χώρου. Το ταξίδι διήρκεσε περίπου δύο ώρες, και δεν το ευχαριστηθήκαμε γιατί σε πολλούς μας βγήκαν τα έντερα γεμίζοντας τη σακούλα. Η προσγείωση έγινε στη Βουδαπέστη, όπου μας περιμένανε οι δάσκαλοι και οι παιδονόμοι οδηγώντας μας στον Παιδικό Σταθμό. Τα μεγαλύτερα αδέρφια μας Αγγέλλω και Γαβριήλ ήρθαν με άλλη πτήση που προσγειώθηκε στο Βελιγράδι σαν τράνζιτ. Οι μεν γονείς, παρέμειναν στην Αλβανία, και η Ευανθία γύριζε στα ρημαγμένα σοκάκια στα μέρη μας. Εδώ παρέμεινα για λίγο καιρό και η μεταφορά μου συνέχισε με το τρένο προς την Λ. Δ. Πολωνίας. Ως παιδονόμος μας συνόδευε η χωριανή μας η Αγγέλω Ζώη (Διστυχως δεν μπορω να εντοπίσω την μαγνητοφωνιση που διυγιθεικε αναλυτικα για το Παιδοσωσιμο,( αντι Παιδομαζωμα), ένα που μουκανε εντύπωση..*Εκινα τα χρόνια το χωριό μας το λεγαμε Μικρη Μοσχα*). Ο αδερφός μου δεν μπόρεσε να έρθει μαζί μας διότι είχε πάθει κάποια αρρώστια στα μάτια και νοσηλευόταν σε νοσοκομείο στη Βουδαπέστη. Μετά από κάμποσο καιρό έγινε μια άλλη αποστολή, αυτή τη φορά με ένα πολωνικό πλοίο, γιατί το πλήθος ανερχόταν σε πάνω από δύο χιλιάδες. Οι άνθρωποι αυτοί ταλαιπωρήθηκαν πάρα πολύ, γιατί το ταξίδι τους διάρκεσε 12 ημερες (Δες Κεφαλαιο15 « Ο δρομος για της Λαικες Δημοκρατιες ») Αποσπασματα, στην Αναρτιση παρανανω « ΛαικεςΔημοκρατιες,1,2,3 ».) Έπρεπε να κάνουν το γύρο της Ευρώπης και στα στενά του Σκάγκερακ περιπολούσαν τα Αγγλικά καταδρομικά πλοία. Κάποιος συνεπιβάτης, απτο Μπαμπουρι (μεταξύ Τσαμαντα- και του Λια) δεν άντεξε άλλο και βγαίνοντας έξω από το αμπάρι αρχίνησε να φωνάζει δυνατά, (Απο την αυτοπτη μαρτυρα **Ευτυχια Κουρτη που συναντισα προσφατα στο Μαρουσι Αθηνων).» Βοήθεια, βοηθεια αδέρφια.... σώστε μας».... Ευτυχώς το πλήρωμα αντιλήφθηκε το περιστατικό εγκαίρως και τον καθησύχασε με τον ανάλογο τρόπο. Αντιθέτως αν γινόταν ο έλεγχος οι συνέπειες για τους περισσότερους, μαλον για ολους τους επιβάτες και πλοιρωμα θα ’ταν καταστροφικές, διότι θα τους κατέδειδαν στο μοναρχικό καθεστώς στην Ελλάδα κι εκεί τους περίμενε ποινή θανάτου επειδή αντιστάθηκαν στην γερμανική κατοχή και εναντία στον αγγλικό ιμπεριαλισμό. Το βασιλιο της Ελλαδος τους ειχε κυριξει ως εγκλυματιες. Με αυτό το πρόσχημα ο καπετάνιος ισχυριζόμενος ότι μεταφέρουνε κρέατα από την Αργεντινή, τους γλίτωσε από το στόμα του λύκου.
Για πρώτη φορά ανεβήκαμε μαζί με τον Στέλιο και πολλά άλλα παιδιά σε αεροπλάνο με προορισμό την Λ. Δ. Ουγγαρίας, διότι η Γιουγκοσλαβία είχε αποχωρήσει από την πολιτική ιδεολογία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού και την ενότητα των Σοσιαλιστικών Χωρών, κι είχε διαλέξει ένα δικό της δρόμο ανάπτυξης - ο λεγόμενος τρίτος δρόμος της κοινωνικής ανάπτυξης - που μάλλον υπηρετούσε περισσότερο την Δύση. Διότι δεν επέτρεπε τη διέλευση του εδάφους της στους πολιτικούς πρόσφυγες. Όχι όμως και τη χρήση του εναέριου χώρου. Το ταξίδι διήρκεσε περίπου δύο ώρες, και δεν το ευχαριστηθήκαμε γιατί σε πολλούς μας βγήκαν τα έντερα γεμίζοντας τη σακούλα. Η προσγείωση έγινε στη Βουδαπέστη, όπου μας περιμένανε οι δάσκαλοι και οι παιδονόμοι οδηγώντας μας στον Παιδικό Σταθμό. Τα μεγαλύτερα αδέρφια μας Αγγέλλω και Γαβριήλ ήρθαν με άλλη πτήση που προσγειώθηκε στο Βελιγράδι σαν τράνζιτ. Οι μεν γονείς, παρέμειναν στην Αλβανία, και η Ευανθία γύριζε στα ρημαγμένα σοκάκια στα μέρη μας. Εδώ παρέμεινα για λίγο καιρό και η μεταφορά μου συνέχισε με το τρένο προς την Λ. Δ. Πολωνίας. Ως παιδονόμος μας συνόδευε η χωριανή μας η Αγγέλω Ζώη (Διστυχως δεν μπορω να εντοπίσω την μαγνητοφωνιση που διυγιθεικε αναλυτικα για το Παιδοσωσιμο,( αντι Παιδομαζωμα), ένα που μουκανε εντύπωση..*Εκινα τα χρόνια το χωριό μας το λεγαμε Μικρη Μοσχα*). Ο αδερφός μου δεν μπόρεσε να έρθει μαζί μας διότι είχε πάθει κάποια αρρώστια στα μάτια και νοσηλευόταν σε νοσοκομείο στη Βουδαπέστη. Μετά από κάμποσο καιρό έγινε μια άλλη αποστολή, αυτή τη φορά με ένα πολωνικό πλοίο, γιατί το πλήθος ανερχόταν σε πάνω από δύο χιλιάδες. Οι άνθρωποι αυτοί ταλαιπωρήθηκαν πάρα πολύ, γιατί το ταξίδι τους διάρκεσε 12 ημερες (Δες Κεφαλαιο15 « Ο δρομος για της Λαικες Δημοκρατιες ») Αποσπασματα, στην Αναρτιση παρανανω « ΛαικεςΔημοκρατιες,1,2,3 ».) Έπρεπε να κάνουν το γύρο της Ευρώπης και στα στενά του Σκάγκερακ περιπολούσαν τα Αγγλικά καταδρομικά πλοία. Κάποιος συνεπιβάτης, απτο Μπαμπουρι (μεταξύ Τσαμαντα- και του Λια) δεν άντεξε άλλο και βγαίνοντας έξω από το αμπάρι αρχίνησε να φωνάζει δυνατά, (Απο την αυτοπτη μαρτυρα **Ευτυχια Κουρτη που συναντισα προσφατα στο Μαρουσι Αθηνων).» Βοήθεια, βοηθεια αδέρφια.... σώστε μας».... Ευτυχώς το πλήρωμα αντιλήφθηκε το περιστατικό εγκαίρως και τον καθησύχασε με τον ανάλογο τρόπο. Αντιθέτως αν γινόταν ο έλεγχος οι συνέπειες για τους περισσότερους, μαλον για ολους τους επιβάτες και πλοιρωμα θα ’ταν καταστροφικές, διότι θα τους κατέδειδαν στο μοναρχικό καθεστώς στην Ελλάδα κι εκεί τους περίμενε ποινή θανάτου επειδή αντιστάθηκαν στην γερμανική κατοχή και εναντία στον αγγλικό ιμπεριαλισμό. Το βασιλιο της Ελλαδος τους ειχε κυριξει ως εγκλυματιες. Με αυτό το πρόσχημα ο καπετάνιος ισχυριζόμενος ότι μεταφέρουνε κρέατα από την Αργεντινή, τους γλίτωσε από το στόμα του λύκου.
Το πλοίο αγκυροβόλησε στην Γκδήνια [Gdynia, στον κόλπο του Γκντανσκ], στο λιμάνι της Πολωνίας. Εδώ βρίσκονταν και οι γονείς μου. Η παραπέρα τους πορεία ήταν με το τρένο διαμέσου των Λ. Δ. που έγινε χωρίς το παραμικρό πρόβλημα. Έξω από τη Βουδαπέστη σε ένα μικρο χωριουδάκι που το έλεγαν Ιβάντζα [Iváncsa] εγκατασταθήκανε αρχικά σε σκηνές. Άμεσα άρχισαν την οικοδόμηση και υποδομή με σύγχρονες προδιαγραφές, που χρειάζεται μια μέση εργατική οικογένεια. Οι Ούγγροι ήταν τόσο ενθουσιασμένοι από τα αποτελέσματα, που μετά τη δολοφονία του Ν. Μπελογιάννη, τον Μάρτιο του 1952, πήρε την ονομασία του.
Κεφάλαιο εκτο. "Λ. Δ. Πολωνίας"
Προσθηκη
Το ταξίδι δεν ήταν σύντομο, μια που η απόσταση ήταν αρκετά μεγάλη και η ατμομηχανή δύσκολα τραβούσε τέτοιο φορτίο διότι εκτός από τα επιβατηγά υπήρχαν και τα φορτηγά βαγόνια που έπρεπε να φτάσουν σε διάφορους προορισμούς, αφού παντού η υποδομές ήταν από τον πόλεμο κατεστραμμένες και λειτουργούσαν μόνο οι εφεδρικές και πρόχειρες. Μετά από τρεις τέσσερις μέρες φτάσαμε στον προορισμό μας. Ήταν το Μπάρντο Σλόνσκε [Bardo, Śląskie],
(Η φωτογραφια ελυφθη κατα την επισκεψη μου το Γεναρη του 2020, Απο τους γειτονες μαθενω οτι παραβρεθηκαν επισεις Γερμανοι ως πρωιν εθελοντες της "Hitler Jugend".....)
μια μικρη κωμόπολη στους πρόποδες των Καρπαθίων. Εδώ να σημειώσω ότι όλη η Δυτική πλευρά της Πολωνίας ήταν εδάφη που προπολεμικά ανήκαν στη Γερμανία (Σλέζιεν), που μετά τα διεκδίκησε η Πολωνία, σύμφωνα με το πρωτο ιδρυθεντο πολωνικο κρατος επι της βασιλειας του Boleslaw Chrobry, γυρο στην πρωτη χιλιοετεια και με τη σύσκεψη της Γιάλτας στην Κριμαία. Και δεν είναι τυχαίο που τα εδάφη αυτά είχαν την ομορφιά τους και ήταν άδεια, μια και οι περισσότεροι Γερμανοί τα εγκατέλειψαν ακόμα προτού φτάσει ο Κόκκινος Στρατος και τα απελευθερώσει από το Τρίτο Ράιχ. Και αυτό διότι είχαν υποστεί τέτοια πλύση εγκεφάλου που έπραπε με την προπαγάνδα η ναζιστική Γερμανία εναντίον του νέου τύπου οικοδόμησης στην παραγωγή και της κοινωνίας της ΕΣΣΔ, που τους χαρακτήριζε ως Untermensch, Bolschewiki [υπάνθρωποι, μπολσεβίκοι], παραπλανώντας τον Γερμανικό λαό, για να πραγματοποιήσει τα ιμπεριαλιστικά της σχέδια, επεκτείνοντας τα εδάφη της και υποδουλώνοντας άλλους λαούς για τη μεγαλύτερη κερδοφορία του κεφαλαίου. Η ιστορία απέδειξε ότι η Arische Rasse [άρεια φυλή] ήταν γέννημα του αρρωστημένου μυαλού του Χίτλερ.
Εκτός από τις Μάικες (μανάδες στα Σλαβομακεδονικά) υπήρχαν και εξειδικευμένες Πολωνές παιδονόμοι, που τον περισσότερο καιρό τον περνούσα στην αγκαλιά τους, γιατί ήμουν ντροπαλός και είχα μαύρα ματια. (Γιακε ον ουαντνε τζιαρνε οτζη μα [jakie on ładne czarne oczy ma - τι ωραία μαύρα μάτια που έχει!]). Το ορφανοτροφείο (Ντομ Τξιετξκα [dom dziecka - το ορφανοτροφείο στα πολωνικά]) βρισκότανε σε μια όμορφη καταπράσινη βουνοπλαγιά που κατρακυλούσαμε όλη μέρα. Κάθε βράδυ λέγαμε και τον ύμνο του ΕΛΑΣ (Με το ντουφέκι μου στον ώμο) που τον τραγουδούσαν οι διοικούμενες απ’ τον ΕΛΑΣ περιοχές επί κατοχής και κατά την διάρκεια του εμφυλίου.
Παρακάτω Επίσημη απογραφή για τις μετακινήσεις του πληθυσμού τών προσφύγων από τα πο λωνικά αρχεία:
Παρακάτω Επίσημη απογραφή για τις μετακινήσεις του πληθυσμού τών προσφύγων από τα πο λωνικά αρχεία:
MIECZYSLA W WOJECKI
Sobótka 1980 1
PL JSSN 0037-7511
LUDNOŚĆ GRECKO-MACEDOŃSKA NA DOLNYM ŚLĄSKU
W dotychczasowych opracowaniach poświęconych problemowi ludności
grecko-macedońskiej na Dolnym Śląsku bra'k rysu historycznego
kształtowania się mniejszości grecko-macedońskiej, jej liczebności i sytuacji
społeczno-zawodowej. Niniejsza praca ukazuje nieznane fragmenty
z dziejów osadnictwa greckiego na Dolnym Śląsku. W zasadniczej mierze
oparta jest na źródłach nie publikowanych. Obejmują one materiały
i sprawozdania urzędów spraw wewnętrznych z terenu woj. wrocławskiego,
którym podlegają sprawy greckie, Ministerstwa Oświaty, Departamentu
Szkolnictwa Specjalnego i Opieki nad Dzieckiem (akcja „g" -
grecka), Zarządu Głównego ZUP z Grecji w Polsce, Departamentu Społeczno-
Administracyjnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (teczki
z lat 1957-1960), akta Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej (teczki
Biura Akcji Specjalnej w Zgorzelcu z lat 1954-1958), ane liczbowe
udostępnione przez KC PZPR - Wydział Administracyjny oraz kroniki
zes,połów wychowawczych prowadzone podczas pobytu dzieci greckich
i macedońskich w Lądku Zdroju. Bibliografia prac dotycząca interesującej
nas ludności zawiera niewiele pozycji. Artykuły publicystyczne,
prasowe (polskie i greckie, np. w „Dimokratisie") poruszają tylko v-.ryrywkowo
niektóre aspekty życia tej ludności.
Ludność grecka i macedońska przybyła do Polski z tego samego państwa
(Grecji) oraz ,w tym samym okresie. Można ją więc traktować jako
jedną grupę narodowościową grecko-macedońską. Na emigrację do krajów
socjalistycznych (w tym też do Pols'ki) udała się ona po zakończeniu
wojny domowej w Grecji w latach 1946-1949. Do Polski najwięcej
emigrantów przy.było drogą morską (ok. 76,60/o ogółu emigrantów greckich).
Podczas wojny domowej w Grecji w 1947 r. kierownictwo sił demokratycznych
(KPG) podjęło myśl wywiezienia w bezpieczne miejsce
dzieci i ludności dorosłej z rejonów przygranicznych, g.dzie przebiegała
główna linia frontu. Utworzyło ono specjalny Komitet z siedzibą w Budapeszcie,
który w porozumieniu z rządami krajów socjalistycznych przydzielał
odpowiednią liczbę dzieci każdemu z nich. W ten sposób w lecie
1948 r. różnymi drogami przybyły do Polski oraz do innych krajów
socjalistycznych grupy dzieci (najpier,w macedońskich, a później grec84
Mieczysław Wojecki
kich), a w latach 1949 i 1950 uczestnicy wojny (żołnierze Armii Demokratycznej)
oraz grecka ludność cywilna. Grupy te umieszczono tymczasowo
w różnych miejscowościach Dolnego Śląska (w Lądku Zdroju,
Solicach Zdroju 1, Międzygórzu, Płakowicach, Bardzie Śląskim), w których
utworzono specjalne ośrodki wychowawczo-szkoleniowe, przemienione
na państwowe ośrodki wychowawcze (POW, por. tab.). Organizacja
ośrodków otoczona była ścisłą tajemnicą służbową. Pracownicy ich
musieli podpisać zobowiązanie o zachowaniu w tajemnicy narodowości
oraz lic2:1by wychowanków.
Rozmieszczenie dzieci w.eckich i macedońskich w ośrodkach wychowawczych na Dolnym Śląsku
(wg danych z 30 VIII 1949 r.)
Lp. Miejscowość Liczba dz ieci Uwagi
J / Lądek Zdrój2 1100 przybyły z Albanii i Jugosławii w I transporcie
2 Solice Zdrój 800 przybyły z Bułgarii, Rumunii i bezpośrednio
3 Międzygórze ok. 300 z Grecji w II transporcie zagranicznym
4 j Plakowice 3 k. Lwówka ok. 500
5 Bardo Śląskie ok. 500
I Razem 3200
Grecy i Macedończycy w PRL
Pochód greckich uchodźców „w obronie pokoju” w Jednostce Wojskowej nr 1904 w Dziwnowie. [Archiwum IPN (teczka Zarządu II Sz. G. WP) lata 1949-1950.] MAGDALENA SEMCZYSZYN
Grecy i Macedończycy w PRL
Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku do Polski trafiło blisko 14 tys. osób z wyniszczonej wojną domową Grecji. W wyniku porażki greckich komunistów w walce z monarchią Jerzego II, wspieranego przez Wielką Brytanię i USA, kraj musieli opuścić żołnierze Demokratycznej Armii Grecji (DAG) – formacji walczącej pod egidą Komunistycznej Partii Grecji (KPG) oraz cywile z kontrolowanej do 1948 r. przez lewicę północnej części kraju.
Polska nie była wyjątkiem. Jeszcze podczas wojny uchodźcy znaleźli azyl polityczny w państwach strefy wpływów ZSRR. Jako pierwsze ewakuacji podlegały dzieci (ogółem około 17 tys.). Od 1948 r. wywożono ludność cywilną na tereny sąsiadujących z Grecją Jugosławii i Albanii. Rok później górzystymi szlakami prowadzącymi do granic „bratnich państw” uciekali partyzanci DAG. Po zakończeniu działań wojennych w Grecji rozpoczęły się krwawe represje wobec zwolenników lewicy. Do więzień trafiło przeszło 50 tys. osób, wykonano egzekucje na około 1200 członkach KPG. Ewakuacja okazała się dla wielu osób jedynym ratunkiem. Do państw bloku wschodniego udało się ogółem 56 tys. greckich i macedońskich uchodźców.
Akcja pomocy dla komunistycznej Grecji była największą tego typu operacją przeprowadzoną w PRL. Rozpoczęło ją przyjęcie w 1948 r. około 4000 dzieci, przywiezionych pociągami z obozów dla uchodźców w Rumunii. Wśród nich były sieroty oraz dzieci, których rodzice pozostali w Grecji lub znaleźli się w obozach dla uchodźców w krajach bałkańskich. Dzieci trafiły do ośrodków wychowawczych w Międzygórzu, Lądku-Zdroju i Szczawnie-Zdroju. Następnie, w latach 1949-1950 pod polską i rumuńską banderą przywieziono do Polski kilka tysięcy dorosłych. Z portu Durrës w Albanii przez Morze Śródziemne, Gibraltar, kanał La Manche, Cieśniny Duńskie dotarli oni do portów w Gdańsku, Kołobrzegu i Świnoujściu. Całość operacji była tajna i koordynował ją II Oddział Sztabu Generalnego WP. Osoby zdrowe i w podeszłym wieku przewieziono pociągami do Dusznik-Zdroju, Zgorzelca i Międzygórza. Ranni trafili do Chirurgicznego Szpitala Polowego nr 250, utworzonego specjalnie w tym celu w poniemieckiej bazie hydroplanów w Dziwnowie. Na leczeniu w tej specjalnej placówce przebywało około 2000 rannych partyzantów. Wielu wymagało specjalistycznej opieki i wieloetapowych operacji, najczęściej amputacji kończyn.
Na terenie jednostki w Dziwnowie powstała także szkoła oficerska dla kilkuset żołnierzy DAG. Druga jednostka „grecka” istniała do 1950 r. w koszarach w Wędrzynie (pow. Sulęcin, na ziemi lubuskiej). W Komorowie koło Warszawy szkolono dywersantów i dowódców oddziałów partyzanckich. Zarówno działacze KPG na emigracji, jak również polskie dowództwo wojskowe początkowo utwierdzały przybyłych w przekonaniu, że niebawem powrócą do ojczyzny, by z bronią w ręku kontynuować walkę z „faszystowskim rządem”. Nadzieje na „odbicie” Grecji z rąk „imperialistycznego” Zachodu rozwiały się jednak szybko. Wkrótce ozdrowieńcy ze szpitala polowego nr 250 dołączyli do reszty uchodźców, osiedlonych na Dolnym Śląsku, Pomorzu Zachodnim, Ziemi Lubuskiej i w wyludnionych Bieszczadach.
Greckie osiedla
W przeważającej większości greckich emigrantów politycznych osiedlono na Ziemiach Zachodnich. Ponieważ rząd grecki pozbawił ich obywatelstwa, w PRL uzyskali oni status bezpaństwowców (apatrydów) i azyl polityczny (na mocy art. 75 konstytucji PRL z 22 lipca 1952 r.). Wśród osób dorosłych prawie 30% stanowiła ludność cywilna. Odsetek kobiet wynosił 37% − wiele z nich walczyło w szeregach DAG. Chociaż utarło się przekonanie, że uchodźcy byli Grekami, to w rzeczywistości skład etniczny przybyłych był zróżnicowany. 55% przybyłych stanowili Grecy, 45% Macedończycy, a resztę prawosławni Kucowołosi, posługujący się dialektem albańskim Arwanici i muzułmańscy Pomacy. W przeszło 90% była to ludność pochodząca z wiejskich terenów Grecji.
Ο επόμενος μας σταθμός ήταν το Ζγκοζιελετς [Zgorzelec], επίσης στα καινούρια εδάφη. Η πόλη διασχιζόταν από τον ποταμό Νάισσε (Nysa) και το αντίστοιχο κομμάτι υπαγόταν στην Λ. Δ. της Γερμανίας. Σε συνέχεια με τον ποταμό Όντερ αποτελούσαν τα σύνορα των δύο χωρών. Εδώ ιδρύθηκε ο μεγαλύτερος σταθμός πολιτικών προσφύγων που κατέληξαν στην Πολώνια. Σ΄ αυτές της στρατώνες είχαν έρθει το 1916 μια μεραρχεία ελλήνων στρατιωτών για ενίσχυση των Γερμανών στον Α! Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν προλαβαν καλα καλα να βγουν στο μετοπο διοτι το 17 συναψε ο Λενιν την Συνθηκη Ειρήνης Bresto- Lytowsk, κριμα που δεν εγινε καποια συναντιση με τους απογονους)
"Το μνημείο αυτό στήθηκε μετά τις προσπάθειες των Ελλήνων που ζουν και εργαζουνται ακομα στο Ζγκοζιέλετσ"....
Για πρώτη φορά πήγαμε κανονικά σχολείο, με τσάντες και βιβλία: Αναγνωστικό, Γεωγραφία, Ιστορία και άλλα. Όταν έφτανε η ώρα του φαγητού συντασσόμασταν σε δυο σειρές, αριστερά τ’ αγόρια δεξιά τα κορίτσια και τραγουδώντας
(Ζαχαριάδης είναι αρχηγός..) σπεύδαμε στην τραπεζαρία. Κάθε μεσημεριανό πίναμε ένα κουτάλι ψαρόλαδο για την αντιμετώπιση της αβιταμίνωσης. Το καλοκαίρι του 1949 στις διακοπές περνώντας από ιατρικές εξετάσεις σε πολλά παιδιά εντοπίστηκαν σπυριά στο κεφάλι. Μας απομόνωσαν και έπρεπε να πάμε σε σανατόρια. Για μισό χρόνο περίπου δεν υπήρχε ούτε μια τρίχα στο κεφάλι, διότι δεχτήκαμε ακτινοβολισμό για να θεραπευτούμε.Δεν θυμούμαι το όνομα της πόλης, ούτε και του σανατόριου, ήταν πάντως στους πρόποδες των Καρπαθίων και διευθυνόταν από τις καθολικές καλόγριες ή αδελφές. Το σαββατοκύριακο ήταν οι μέρες που ήταν προγραμματισμένες οι επισκέψεις των συγγενών, κι ενώ τα περισσότερα παιδιά είχαν τους δικούς τους εγώ κρυφοκοιτούσα ματαίως περιμένοντας. Μετά την θεραπεία που διάρκεσε περίπου ένα χρόνο, κατευθυνθήκαμε σε μια μικρή πόλη κοντά στο Στέττινο [Szczecin, γερμανικά Stettin], που ρέει ο ποταμός Όντερ και χύνεται στη Βαλτική θάλασσα, επίσης καινούρια εδάφη που προσαρμόστηκαν στην Πολωνία και αποτελούν τα βορειοδυτικά μέρη της. Το Πολίτσε [Police, Πολωνία κοντά στο Szczecin] ήταν μια κωμόπολη. Εγκατασταθήκαμε σε ένα χώρο η τμήμα της πόλης που ήταν ορισμένο για τους υπάλληλους και εργάτες του μεγάλου διυλιστηρίου, που επεξεργαζόταν ως πρώτη ύλη τον άνθρακα. Δυστυχώς τα γερμανικά στρατεύματα το ισοπέδωσαν κυριολεκτικά για να μην πέσει στα χέρια του Κόκκινου Στρατού. Αυτή την τακτική εφάρμοζαν σε όλα τα μέτωπα κατά την υποχώρηση. Μόνον ένα τεράστιο καμίνι, και μάλλον το ψηλότερο στην Ευρώπη τα χρόνια εκείνα, θύμιζε την ύπαρξή του. Γύρω του μοιάζαν τα χαλάσματα σαν μια πόλη φάντασμα. Τα υπόγεια ηταν ύπουλα και επικίνδυνα,10 μέτρα βάθος με συσσωρευμένα νερά. Θαύμα ήταν που δεν θρηνήσαμε θύματα. Δίπλα υπήρχαν σχεδόν μεσα στο δάσος ένας σωρός βίλες, φυσικά για τα ανώτατα στελέχη. Στο σημείο που διαμέναμε εμείς τα σπίτια ήταν στενόμακρα μπλοκ, που διέμεναν οι εργάτες ή και οι αιχμάλωτοι αντίπαλοι του Ναζιστικού καθεστώτος. Ένα περιστατικό που κόντεψε να στοιχίσει τη ζωή μας σε όσους μέναμε στο ίδιο μπλοκ, ήταν κάποια Κυριακή βράδυ γυρίζοντας από το σινεμά, μερικά τρελόπαιδα, επηρεασμένα από το έργο, βγάζανε αναμμένα κάρβουνα και ξύλα από τη σόμπα και τα πετούσαν για φωτοβολίδες. Επιπλέον κάποιος κακομεταχειρίστηκε το θερμοσίφωνα αερίου και υπήρξε διαρροή. Ένα σπιρτο μπορουσε να προκαλέσει την έκρηξη. Το πρωί η παιδονόμος μας βρήκε όλους λιπόθυμους με αφρούς στο στόμα. Μισοσυνήρθα μέσα στο ασθενοφόρο που κατευθυνόταν προς το νοσοκομείο Ούνια Λουμπέλσκα [Unia Lubelska, όνομα νοσοκομείου στο Szczecin]. Δεν ηταν μονον αυτο, Τον ελευθερο χρονο χοριζομασταν σε αντυθετες ομαδες και οπλισμενη με κρανους, που βρεσκαμε στα χαλασματα απο πεσοντες στρατιοτες πεζαμε πετροπολεμο, δεν αργουσε και καποιος να τραυματιζωταν και σωβαρα. Το Μάρτιο του 1953 έγινε γνωστός ο θάνατος του συντρόφου Ι. Β. Στάλιν. Αναμενόμενο το πρωί κρατήθηκε στο σχολείο πένθος και 5 λεπτά σιγή. Ως τότε έκανα παρέα με το συγγενή μου ξαδερφοανεψιό Γ. Ρένγκα, που ταξίδεψε στους γονείς του στην Τασκένδη στην Σοβιετική Ένωση γιος του Ηλια Ι. Ρενγκα (δες PS) . Η ζωή εδώ ήτανε συντονισμένη και εύκολη και από πλευράς στέγασης, διατροφής και εκπαίδευσης. Εδώ τελείωσα και την 5η τάξη. Τα μαθήματα γίνονταν ως εδώ αποκλειστικά στην Ελληνική γλώσσα. Το 1955 μεταφερθήκαμε στο Στέττινο, όπου έπρεπε να προσαρμοστούμε στην τοπική κοινωνία.
Για πρώτη φορά πήγαμε κανονικά σχολείο, με τσάντες και βιβλία: Αναγνωστικό, Γεωγραφία, Ιστορία και άλλα. Όταν έφτανε η ώρα του φαγητού συντασσόμασταν σε δυο σειρές, αριστερά τ’ αγόρια δεξιά τα κορίτσια και τραγουδώντας
(Ζαχαριάδης είναι αρχηγός..) σπεύδαμε στην τραπεζαρία. Κάθε μεσημεριανό πίναμε ένα κουτάλι ψαρόλαδο για την αντιμετώπιση της αβιταμίνωσης. Το καλοκαίρι του 1949 στις διακοπές περνώντας από ιατρικές εξετάσεις σε πολλά παιδιά εντοπίστηκαν σπυριά στο κεφάλι. Μας απομόνωσαν και έπρεπε να πάμε σε σανατόρια. Για μισό χρόνο περίπου δεν υπήρχε ούτε μια τρίχα στο κεφάλι, διότι δεχτήκαμε ακτινοβολισμό για να θεραπευτούμε.Δεν θυμούμαι το όνομα της πόλης, ούτε και του σανατόριου, ήταν πάντως στους πρόποδες των Καρπαθίων και διευθυνόταν από τις καθολικές καλόγριες ή αδελφές. Το σαββατοκύριακο ήταν οι μέρες που ήταν προγραμματισμένες οι επισκέψεις των συγγενών, κι ενώ τα περισσότερα παιδιά είχαν τους δικούς τους εγώ κρυφοκοιτούσα ματαίως περιμένοντας. Μετά την θεραπεία που διάρκεσε περίπου ένα χρόνο, κατευθυνθήκαμε σε μια μικρή πόλη κοντά στο Στέττινο [Szczecin, γερμανικά Stettin], που ρέει ο ποταμός Όντερ και χύνεται στη Βαλτική θάλασσα, επίσης καινούρια εδάφη που προσαρμόστηκαν στην Πολωνία και αποτελούν τα βορειοδυτικά μέρη της. Το Πολίτσε [Police, Πολωνία κοντά στο Szczecin] ήταν μια κωμόπολη. Εγκατασταθήκαμε σε ένα χώρο η τμήμα της πόλης που ήταν ορισμένο για τους υπάλληλους και εργάτες του μεγάλου διυλιστηρίου, που επεξεργαζόταν ως πρώτη ύλη τον άνθρακα. Δυστυχώς τα γερμανικά στρατεύματα το ισοπέδωσαν κυριολεκτικά για να μην πέσει στα χέρια του Κόκκινου Στρατού. Αυτή την τακτική εφάρμοζαν σε όλα τα μέτωπα κατά την υποχώρηση. Μόνον ένα τεράστιο καμίνι, και μάλλον το ψηλότερο στην Ευρώπη τα χρόνια εκείνα, θύμιζε την ύπαρξή του. Γύρω του μοιάζαν τα χαλάσματα σαν μια πόλη φάντασμα. Τα υπόγεια ηταν ύπουλα και επικίνδυνα,
Τα ελληνικά τα κάναμε πλέον στο σπίτι. Μόνο τούτη τη φορά έπρεπε ο δάσκαλος (Καραβασιλης με κομμενο χερι ως τον ώμο , σοβαρα τραυματιας στο ανταρτικο)να μας βγάζει από τα ντουλάπια που κρυβόμασταν γιατί βγαίναμε έξω ή πηγαίναμε να παίξουμε ποδόσφαιρο ή άλλα παιγνίδια.Να μας λεει: Μια μερα θα χτηπατε το κεφαλι σας) Μια φορά κάνοντας τον περίγυρο στους μικροκήπους έξω από την περίφραξη, αρχίσαμε να κόβουμε μήλα, κι ας ήταν ακόμα μισογινωμένα, Όρε βγαίνοντας από μια άκρη ένας άντρας συμπτωματικά, μας έβαλε σ’ ένα κυνηγητό που έπεσα κάτω. Φώναζα τους άλλους να έρθουν για να έδινα το ρολόι. Μου το χάρισε ο Γαβριήλ, επισκεπτόμενος από την Λ. Δ. Γερμανίας μαζί με την Αγγέλω το 1957. Για πρώτη φορά φόρεσα ένα κοστούμι, μου έφερε ένα σωρό άλλα πράγματα κι είχαμε βγάλει ένα σωρό φωτογραφίες και τις στείλαμε στην Ελλάδα στους γονείς μας. Ο άντρας που μ’ έχει πιάσει με παρουσίασε στο Ιντερνάτ (PDW - Panstwowy Dom Wychowawczy – Κρατικο Υδριμα Μορφοσης) στο δάσκαλο [Internat, έτσι έλεγαν το σχολείο - οικοτροφείο], και ήθελε να ξέρει και ποιοι άλλοι συμμετείχαν, πού να κατέδιδα εγώ τους ψευτο-φίλους. Για τιμωρία έπρεπε να κάτσω στην άκρη όταν οι άλλοι κάνανε το κολατσιό τους. Στο τέλος μ’ άφησε να φάω. Με το ρολόι δεν είχα και πολλή τύχη διότι στο ντους που κάναμε μια φορά την εβδομάδα μου το ’κλεψαν χωρίς να το καταλάβω. Άλλες αταξίες απερίσκεπτες στοίχισαν και τη ζωή πηγαίνοντας χωρίς εποπτεία και κάνοντας μπάνιο σε ανεξέλεγκτες [αφύλακτες;] δεξαμενές. Ένα άλλο περιστατικό στοίχισε το πόδι ενός παιδιού που έπεσε από το τραμ διότι ήταν γαντζωμένος έξω από την πόρτα και δεν άντεξαν οι δυνάμεις του. Αυτή τη χρονιά είχε πρωτοεμφανιστεί και η τηλεόραση. Αυτό το λέω διότι παρακολουθώντας την πολεμική τέχνη Τζούντο κάποιος κολοκύθας την εφάρμοσε σε μένα στραμπουλίζοντας τον αριστερό μου ώμο. Για μισό χρόνο έφερα γύψο σε όλο το αριστερό μου άκρο.
Την ίδια χρονιά τελείωσα το δημοτικό σχολείο. Τις καλοκαιρινές διακοπές που οργανωμένα πηγαίναμε προπαντός παραθαλάσσια στο Νιεχόζιε (Μη Αρρώστια) [μάλλον το Niechorze, choroba είναι η αρρώστια στα πολωνικά] μας στέλναν και σε διάφορους συνεταιρισμούς για να βοηθήσουμε στην συγκομιδή των προϊόντων τους, μάλιστα παίρναμε και το χαρτζιλίκι μας. Δύσκολο ταξίδι ήταν όταν έπρεπε να πάμε στον ελληνικό συνεταιρισμό που ήταν διαγώνια στην άλλη άκρη της Πολωνίας.δεν θημαμε το όνομα του, αλλά μέναμε σε μεγάλα αντίσκηνα, διότι ερχόταν και τα παιδιά από το Βροσλαβ ( Wroclaw μερικά ήταν πριν στο Στεττινο ) Το ταξίδι διαρκούσε 24 ώρες με το τρένο και οι ατμομηχανές βαριανασαίνανε πλησιάζοντας στα Καρπάθια.Το Σεπτέμβριο 1957 άρχισα την επαγγελματική εκπαίδευση στη σχολη !Zasadnicza Szkola Zawodowa w Szczecinie! Και την πρακτικη στο Κρατικο Συνεργειο (Saklad Udoskonalenia Rziemiosla ) Ο Ινστρουκτορας Slubsky– εκπαιδευτης εκανε τη προσπάθεια να τελειοποιήσει αυτοματο πλυντήριο 1958-59. Το δεύτερο χρόνο ήρθε παράκληση να βοηθήσουμε σε κάποιο συνεταιρισμό στο μάζεμα της πατάτας. Δεν φτάνει που οι χωρικοί μας τα ’χαν όλα έτοιμα, στη δουλειά κοροϊδεύαμε κιόλας. Χωρίς να γεμίζουμε το καλάθι, το αδειάζαμε στην καρότσα και φωνάζαμε Κοσζ [kosz - καλάθι στα πολωνικά] και ο δάσκαλος μας έδινε το κουπόνι. Σε μια κλίκα που ήμουν κι εγώ αποφασίσαμε να το σκάσουμε χωρίς να ειδοποιήσουμε μάλιστα κανέναν. Στη σχολή μετά στην άλλη τάξη οι φευγάτοι τα βρήκαν σκούρα (ουτσιεκινιεζοι βιστωμπ φυγάδες να βγουν μπροστά, να παρουσιαστούν [μάλλον uciekinierzy – φυγάδες στα πολωνικά]) φωνάζοντας ο δάσκαλος. Εγώ πάλι την γλίτωσα φτηνά. Τον τρίτο χρονο τον συνέχισα σε μια άλλη σχολή που βρισκότανε στο Πολιτσε όπου και δω αποφοίτησα .
Κεφαλαιο ευδομο. "Λ. Δ. Α. Γερμανιας"
΄Οι μεταπολεμικές πολιτικές συνθικες μετά απο 15- χρόνια είδη είχαν ομαλοποιηθεί και η μετακίνηση ανάμεσα τών Σοσιαλιστικών Κρατών γινόταν χωρίς κανένα εμπόδειο. Και ΄ετσι, μετά την ΄ενγκριση της ετησεςώς μου, πήρα τα λιγοστά μου τσαμπραλούδια και τον Νοέμ-βριο 1960 ΄εσμιξα με τον μεγαλυτερο αδερφό μου Γαβρίηλ στην πολη Brandenburg Μπραντενμπουργκ. ΄Εδω έπιασα δουλεία σε ένα μεγάλο Ατσαλουργείο (Stahl und Walzwerk Brandenburg), οπου ΄ηταν και ο αδερφός μου απασχολημμένος.
Μεσημεριανό φαγητό μιραζώταν σε τραπεζαρία του εργοστασίου. ΄Ενα περιστατικό συναίβει όταν στη σερβιρόταν φακι (Linsensuppe). To πρώτο πιάτο δε το κατάλαβα και πειγα να μου προσθέσουν συμπλήρωμα ,το έφαγα κι αυτό με ευκολία . Ο Ντιτα πετάχτικε περνώντας το πιάτο μου να φέρει το τρίτο. Αυτό συναιχίστικε και απο τους άλους 3 Κολλεγκας εως κατέληξα στο έκτο πιάτο. Κατανοητικό, διότι ως τότε σούπα φακή συγκρινόταν με μια λίμνη με λίγες βάρκες, και αυτο λογικο, διοτι αλο να μαθαίνεις κιαλο να οικοδομείς το Σοσιαλιστικό Σύστημα. Απο ότι διαπίστωσα οι περισσότεροι εργάτες δεν ηταν και τόσω ενθουσιασμένοι γι αυτήν τη οικοδόμηση. Οι περισσότεροι είχαν κρυφά το σκοπό να μάθουν ή να τελειώσουν κάποιο καλό επάγγελμα και μετά να εγκαταλείψουν την χώρα που τους μεγάλωσε και τους μόρφωσε. Εδω εργάστηκα εώς τον 16 Αυγούστου 61. Να παρατηρήσω πως της 13 του ίδιου μηνα η ελεύτερη μετακίνηση ανάμεσα Α.και Δ.-Βερολίνου Απαγορευτικέ αμετάκλητα και ορίστηκα λόγου οικονομικό-πολιτικούς (Εργαζόμενες ντόπειες νοικοκυρες δεν βρέσκαν τα καθημερινά τους αγαθά) ενω τα λυστευάν οι Δ. Βερολινεζες με τετραπλάσειο κερδος.
Μεσημεριανό φαγητό μιραζώταν σε τραπεζαρία του εργοστασίου. ΄Ενα περιστατικό συναίβει όταν στη σερβιρόταν φακι (Linsensuppe). To πρώτο πιάτο δε το κατάλαβα και πειγα να μου προσθέσουν συμπλήρωμα ,το έφαγα κι αυτό με ευκολία . Ο Ντιτα πετάχτικε περνώντας το πιάτο μου να φέρει το τρίτο. Αυτό συναιχίστικε και απο τους άλους 3 Κολλεγκας εως κατέληξα στο έκτο πιάτο. Κατανοητικό, διότι ως τότε σούπα φακή συγκρινόταν με μια λίμνη με λίγες βάρκες, και αυτο λογικο, διοτι αλο να μαθαίνεις κιαλο να οικοδομείς το Σοσιαλιστικό Σύστημα. Απο ότι διαπίστωσα οι περισσότεροι εργάτες δεν ηταν και τόσω ενθουσιασμένοι γι αυτήν τη οικοδόμηση. Οι περισσότεροι είχαν κρυφά το σκοπό να μάθουν ή να τελειώσουν κάποιο καλό επάγγελμα και μετά να εγκαταλείψουν την χώρα που τους μεγάλωσε και τους μόρφωσε. Εδω εργάστηκα εώς τον 16 Αυγούστου 61. Να παρατηρήσω πως της 13 του ίδιου μηνα η ελεύτερη μετακίνηση ανάμεσα Α.και Δ.-Βερολίνου Απαγορευτικέ αμετάκλητα και ορίστηκα λόγου οικονομικό-πολιτικούς (Εργαζόμενες ντόπειες νοικοκυρες δεν βρέσκαν τα καθημερινά τους αγαθά) ενω τα λυστευάν οι Δ. Βερολινεζες με τετραπλάσειο κερδος.
Εντομεταξή ο αδερφός μου ήταν με άδεια στον χωριανό μας Σιωμο στη Βουδαπέστη Οταν γήρισε, εγω ίδει ημουν άφαντος χωρις να τον είχα ενημερώση. Η λαχτάρα του ηταν να μην το συζητάς. Απευθυνώμμενος στη Αστυνομεία, κάποια μέρα τον καλέσαν να παρουσιαστεί. Τον οδηγίσαν σένα θάλαμο για να αναγνωρισει κάποιο αζήτητο πτώμα.ευτηχός δεν είμουν εγω.
Το πρωτο που έπρεπε ήδει να έκανα να φρωντίσω να ενημερώσω τον αδερφο μου που ξεκίνησα το δρόμο προς την Ελλαδα..Διέμενα σε κάποια Εργατική Εστία, μετα απο κάμποσω καιρο με επισκεπτίκαν δυο Έλληνες...Ήταν ο πρώτος μου αξάδερφος Ανδρέας, ειδοποιημένος απο τον αδερφό μου (περίοδος μετανάστευσεις για τους Gastarbeiter προς την Δ. Γερμανια). Στην παραπέρα μου πωρεία βρέθηκα στη Γαλλια μαζί με κάποιον παραμυθάτζη, που διηγούσε πώσο καλά περνούσαν οι μισθωφόροι στη Λεγιώνα των Ξένων.....
Κεφαλαιο ωγδωο "Επαναπατρισμος "
Πραγματοποιήθηκε σταδιακά το καλοκαίρι 1961. Αναγγαστικά, έπρεπε να περάσω απο της Υπηρεσίες των τριών Δυτικών Δυνάμεων που χώριζαν το Δ. Βερολίνο. Η ανάκριση γινοταν στην Πολωνική γλώσσα...Να θυμίσω εδω πως εκίνη την εποχή η ένταση μεταξύ των υπερδυνάμεων ήταν στο αποκόρυφο (Ψυχρού Πολέμου). Τοτι θέλαν να μάθουν ήταν βέβαια για τα Σοβιετικά Στρατεβματα.. Εγώ δεν ειχα καμία πληροφορία, και έτσι μετά απο 2 εβδομάδες δεν τους είμουν χρήσιμος και με στείλανε στη Δ. Γερμανία.
Το πρώτο που έπρεπε ήδει να έκανα να φρωντίσω να ενημερώσω τον αδερφο μου που ξεκίνησα το δρόμο προς την Ελλάδα..Διέμενα σε κάποια Εργατική Εστία, μετα απο κάμποσω καιρό με επισκέφτηκαν δυο Έλληνες...Ήταν ο πρωτος μου αξάδερφος Ανδρέα, ειδοποιημένο απο τον αδερφό μου (περίοδος μετανάστευσεις για τους Gastarbeiter προς την Δ. Γερμανία). Στην παραπέρα μου πορεία βρέθηκα στη Γαλλια μαζί με κάποιον παραμυθάτζη, που διηγούσε πώσο καλά περνούσαν οι μισθοφόροι στη Λεγεώνα των Ξένων.....Παραπλανώντας έτσι στο Παρίσι δεν ήταν παράξενο να βρεθούμε σύντομα στα χέρια της αστυνομίας
Μετά απο κάποιες διαπραγματεύσεις καταλήξαμε να κατακτούμε στη Λεγεώνα των Ξένων. Μας παραδόσαν στο ανάλογο στρατόπεδο, όπου γινόταν οι σωματικές εξετάσεις περίπου για 2 εβδομάδες. Μετά μένα σαποίο κάραβο απο τη Μασσαλία μας κατεύθυναν προς το λυμανι Αλγέρι. Ο τελικος προορισμός ήταν 400 χιλιόμετρα δυτικά στο Σιντι Μπελ Αμπες.. Παραπεμτος, Αυτή την εποχή είχαν παγκόσμιος ξεσηκωθεί σχεδόν όλες οι αποικίες και πολεμούσαν για την εθνική τους απελευθέρωση, Η λεγεωναίροι είχαν την αποστολή να πνίξουν αυτα τα κινήματα. (συμφέροντα των Αποικιοκρατών). Κατά την παραμονή εδω ακουσαμε, αν πιαναν οι επαναστάτες κάποιον Γάλλο λεγεωνάριο γινόταν ενα κεφάλι μικρότερος.....
Εδω τελειώνει κι οδύσσεια μου. Θελω παρακάτω να περιγράψω λίγες διήγησεις απο τους χωριανούς, που ηταν κι΄αυτοι αναγγασμενοι να ακολουθήσουν το δρόμο της προσφυγιάς και της επιστροφης.
**Η ειδια Ευτυχια μετα α το γυρισμο το 1954 συναιχιζει...πηγενοντας στην Αθηνα να βρω δουλεια με φωναξε μια μερα η Ασφαλεια και ο δυηκητης με ρωταει « πως ητανε η ζωηεκι στο Παραπετασμα στην Ουγγαρια!»..Θα σας πω κυριε δυηκητα ωμος θα μ-ακουσεται....εκι ειχα δουλια εδω δεν εχω..., εκι ειχα φαη , εδω ποιναω....εκι εχα παπουτσια , εδω ειμαι ξηπολυτη...εκι ειχα ρουχα, εδω γιρναω κουρελιασμενη.....Καποια φορα παρουσιαστηκε καποιος και την προσλαβε στη δουλεια
΄Ετσι Παρέμινα στο χωριό περνώντας απο "επιλογή" και μενα διαβατήριο στο χαίρι το Οκτώμβριο 1962 βρέθκα μαζή με τους άλους 300 χιλιάδες ΄Ελληνες μετανάστες στην Δυτική Γερμάνια…και θα επιστρέψω μετά απο 13 χρόνια...Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία που δεν έχει καμία σχέση με τη προσφυγιά...
PS… Μαθαίνω από τους συγγενεις μου ότι υπαρχει το Βιβλίο "Η ΛΙΝΤΙΣΝΤΑ" (παλαια ονομασία του Ασπροκκλησίου) από τον Ηλια Ιωαννη Ρενγκα, επαναπατρίστηκε από την Τασκένδη με την γενική αμνηστία την δεκαετία του 80. Εδώ περιγράφει αναλυτικά όλα τα περιστατικα με ημερομηνιες ονοματα και λεπτομέρειες της κινήσεις ως το τελος του εμφυλίου
PS… Μαθαίνω από τους συγγενεις μου ότι υπαρχει το Βιβλίο "Η ΛΙΝΤΙΣΝΤΑ" (παλαια ονομασία του Ασπροκκλησίου) από τον Ηλια Ιωαννη Ρενγκα, επαναπατρίστηκε από την Τασκένδη με την γενική αμνηστία την δεκαετία του 80. Εδώ περιγράφει αναλυτικά όλα τα περιστατικα με ημερομηνιες ονοματα και λεπτομέρειες της κινήσεις ως το τελος του εμφυλίου
Εδώ τελειωσε η συμπλήρωση (στα κοκκινα… τελευταια σε Μπλε )
Ένα άλλο μηστύριο, που περιπλανιεται στο χωριο, είναι, τι εγινε με την περιουσία του Κώστα Σιάκο? ο οποίος είχε φούρνο στην Αθήνα και πολλά ακίνητα , διότι δεν απέκτησε κληρονόμους και οι μόνοι δικαιούχοι ήταν τα ΄δερφια του. ΄Ετσι λοιπόν κάναν τον Λεονίδα Σιάκο πληρεξούσιο καταβάλλοντας και τα έξοδα διακίνησις, και επιβιώσεις, να κατέβει στην Αθήνα να διαπραγματευτεί μαζί με τον δικηγόρο Γεώργο Ρενγκα (αδερφό του Ηλια)... Η εξίγηση του Λεωνίδα κατά την επιστροφή ήταν ...οτι δέν έμιναι τίποτες?? Στη σελιδα 245 με την Αποφαση 22\1996 υπάρχη μια δωρεά για τη ‘’βιβλιοθήκη’’ και την ‘’Παιδικη Χαρα’’ που προερχονται απο τον απεβιοντα το 1994 Γ. Ρενγκα. Μίπως οι συγγενείς του θα μπωρούσαν να μας δώσουν κάπεια εξήγηση αν αυτη η δωρεά συνδέαιτε με αυτό το μηστύριο ??
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
