Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας

 

Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας

Ένα από τα τελευταία ποιήματα του Καβάφη (ίσως το τελευταίο) ασχολείται πάλι με τον Ιουλιανό. Αυτή τη φορά αντλεί την έμπνευσή του από τον επίσκοπο Θεοδώρητο.

Ο Ιουλιανός οργίζεται με την ταφή μέσα στο ιερό του Απόλλωνα, του μάρτυρα των χριστιανών Βαβυλά. Ο Θεός δεν του μιλάει, επειδή το ιερό του έχει μολυνθεί από νεκρό σώμα. Οι χριστιανοί, για να προκαλέσουν τους ειδωλολάτρες, έθαβαν στα ιερά άλση νεκρούς, γνωρίζοντας ότι αυτό ήταν η απόλυτη Ύβρις!

ΘΕΟ∆ΩΡΗΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΡΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

 186-188

Ἰουλιανὸς δὲ Πέρσαις ἐπιστρατεῦσαι βουλόμενος εἰς ἅπαντα μὲν τὰ κατὰ τὴν Ῥωμαίων ἡγεμονίαν χρηστήρια τοὺς εὐνουστάτους τῶν ὑπηκόων ἐξέπεμψεν, αὐτὸς δὲ τὸν Πύθιον τὸν ∆αφναῖον ἱκέτευε δηλῶσαί οἱ τὰ ἐσόμενα. ὁ δὲ τοὺς γειτονεύοντας νεκροὺς ἔφη ἐμποδὼν γίγνεσθαι τῇ μαντείᾳ, καὶ χρῆναι τούτους πρότερον εἰς ἕτερον μετατεθῆναι χωρίον, εἶθ' οὕτως ἀπαγγεῖλαι τὴν πρόρρησιν· "οὐ γὰρ ἂν εἴποιμί τι, μὴ τοῦ τεμένους ἐκκαθαρθέντος". κατ' ἐκεῖνον δὲ τὸν καιρὸν αὐτόθι κατέκειτο τοῦκαλλινίκου μάρτυρος Βαβυλᾶ καὶ τῶν συναθλησάντων αὐτῷ μειρακίων τὰ λείψανα·καὶ δῆλος ἦν ὁ ψευδόμαντις ὑπὸ τῆς ἐκείνου χάριτος τῆς συνήθους ψευδολογίας εἰργόμενος. τοῦτο δὴ καὶ Ἰουλιανὸς συνεὶς (ἐκ γὰρ τῆς παλαιᾶς εὐσεβείας ἐγνώκει τῶν μαρτύρων τὴν δύναμιν) ἄλλο μὲν ἐκεῖθεν οὐδὲν νεκρὸν μετεκόμισε σῶμα, μόνων δὲ τῶν νικηφόρων μαρτύρων τὰ λείψανα τοῖς τοῦ Χριστοῦ θιασώταις μετενεγκεῖν παρηγγύησεν. οἱ δὲ ἄσμενοι τὸ ἄλσος καταλαβόντες καὶ ἐπὶ ζεύγους τεθεικότες τὴν λάρνακα, πανδημεὶ ταύτης ἡγοῦντο, χορεύοντες καὶ τὴν ∆αυϊτικὴν ᾄδοντες μελῳδίαν καὶ καθ' ἕκαστον κῶλον ἐπιφθεγγόμενοι· " αἰσχυν θήτωσαν πάντες οἱ προσκυνοῦντες τοῖς γλυπτοῖς ". ἧτταν γὰρ τοῦ δαίμονος ὑπελάμβανον τοῦ μάρτυρος τὴν μετάθεσιν. Ἰουλιανὸς δὲ τὴν ἐντεῦθεν αὐτῷ προσγενομένην αἰσχύνην οὐκ ἐνεγκὼν τῇ ὑστεραίᾳ τοὺς τῆς χορείας ἐκείνης ἡγεμόνας συλληφθῆναι προσέταξε. Σαλούστιος δὲ ὕπαρχος ὢν τηνικαῦτα, καίτοι τῇ δυσσεβείᾳ δουλεύων, πεῖσαι τὸν τύραννον ἐπειράθη δόξης ἐφιεμένοις τοῖς Χριστιανοῖς μὴ παρασχεῖν τὸ ποθούμενον. ἰδὼν δὲ ὅμως τὸν βασιλέα ἐγκρατῆ γενέσθαι τοῦ θυμοῦ μὴ δυνάμενον, νέον τινὰ ζήλῳ θείῳ κοσμούμενον βαδίζοντα κατὰ τὴν ἀγορὰν ἁρπάσας καὶ δημοσίᾳ τοῦτον ἐπὶ ξύλου κρεμάσας, ἱμᾶσι μὲν τὰ νῶτα κατέξηνεν, ὄνυξι δὲ διώρυξε τὰς πλευράς· καὶ τοῦτο ποιῶν διετέλεσεν ἕωθεν ἀρξάμενος μέχρι ληγούσης ἡμέρας. εἶτα αὐτῷ τὰ ἐκ σιδήρου δεσμὰ περιθεὶς φυλαχθῆναι προσέταξε. ταῦτα ἕωθεν τὸν Ἰουλιανὸν διδάξας καὶ τοῦ νέου τὴν καρτερίαν ἀπαγγείλας, ἑαυτῶν μὲν ἧτταν εἶναι, τῶν δὲ Χριστιανῶν εὔκλειαν ἔλεγε τὰ γινόμενα. οὕτω πεισθεὶς ὁ θεομισὴς ταῦτα παθεῖν ἑτέρους οὐκ εἴασε, καὶ μέντοι καὶ τὸν Θεόδωρον ἐκέλευσε τῆς εἱρκτῆς ἀφεθῆναι· τοῦτο γὰρ ἦν ὄνομα τῷ νέῳ ἐκείνῳ καὶ γενναίῳ τῆς ἀληθείας ἀγωνιστῇ. τοῦτον ἤροντό τινες εἰ τῆς ὀδύνης ἐπῄσθετο τὰς πικρὰς ἐκείνας καὶ ὠμοτάτας ὑπομείνας βασάνους. ὁ δὲ ἔφη τὴν μὲν ἀρχὴν ὀλίγης ἀλγηδόνος αἰσθέσθαι, εἶτά οἱ ἐπιφανῆναί τινα ὀθόνῃ μαλακῇ τε καὶ ψυχρᾷ τοῦ προσώπου συνεχῶς ἐκματτόμενον τὸν ἱδρῶτα καὶ παρεγγυῶντα θαρρεῖν· διά τοι τοῦτο καὶ τῶν δημίων παυσαμένων οὐχ ἡσθῆναι ἀλλ' ἀνιαθῆναι ἔφη· συναποστῆναι γὰρ ἔλεγεν καὶ τὸν τὴν ψυχαγωγίαν προσφέροντα. Ὁ δὲ ψευδόμαντις δαίμων τοῦ μὲν μάρτυρος τὸ κλέος ἐπηύξησε, τὸ δὲ οἰκεῖον ἐγύμνωσε ψεῦδος. σκηπτὸς γὰρ οὐρανόθεν καταπεμφθεὶς τὸν σηκὸν ἐνέπρησεν ἅπαντα καὶ αὐτὸ τοῦ Πυθίου τὸ ἄγαλμα κόνιν λεπτοτάτην ἀπέφηνε· ξύλινον γὰρ ἦν, ἔξωθεν ἀληλιμμένον χρυσῷ. τοῦτο Ἰουλιανὸς ὁ Ἰουλιανοῦ θεῖος νύκτωρ μαθὼν (τῆς Ἑῴας δὲ ὕπαρχος ἦν) κατὰ τάχος ἐλαύνων τὴν ∆άφνην κατέλαβεν, ἐπικουρῆσαι σπουδάζων τῷ παρ' αὐτῶν προσκυνουμένῳ θεῷ. ἰδὼν δὲ τὸν καλούμενον θεὸν κόνιν γεγενημένον, τοὺς νεωκόρους ᾐκίζετο, παρὰ Χριστιανοῦ τινος τὸν ἐμπρησμὸν γεγενῆσθαι τοπάζων. οἱ δὲ καὶ αἰκιζόμενοι φάναι τι ψευδὲς οὐκ ἠνέσχοντο· τὸν γὰρ ἐμπρησμὸν ἔλεγον οὐ κάτωθεν ἀλλ' ἄνωθεν λαβεῖν τὴν ἀρχήν, καὶ τῶν πλησιοχώρων δὲ ἀγροίκων τινὲς ἀφικόμενοι ἔφασαν οὐρανόθεν τὸν πρηστῆρα φερόμενον τεθεᾶσθαι. Ἀλλὰ καὶ ταῦτα οὕτως γεγενῆσθαι μεμαθηκότες οἱ δυσσεβεῖς κατὰ τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων ὡπλίζοντο·

 

1933

 Παρότι ο Θεοδώρητος λέει σαφώς ότι το τέμενος πήρε φωτιά από τον…ουρανό, ο Καβάφης το αποσιωπά και αφήνει να εννοηθεί ότι το έκαψαν οι χριστιανοί μ’ εκείνο το αμίμητο «δεν αποδείχτηκε»!

Για να αντιληφθούμε το μένος του Ιουλιανού για την βεβήλωση του ιερού χώρου, ας θυμηθούμε τον Ηράκλειτο που είχε δηλώσει ότι οι «Νέκυες εισί κοπρίων εκβλητότεροι» (Τα πτώματα πρέπει να αποβάλλονται περισσότερο από τις κοπριές).

Ο ίδιος είχε δηλώσει «προφητικά» ότι «ὕβριν χρὴ σβεννύναι μᾶλλον ἢ πυρκαϊήν» η Ύβρις (με την έννοια της ασέβειας προς τον ιερό χώρο), έπερεπε να σβηστεί, παρά η πυρκαγιά που ακολούθησε!

Τέλος, ας προσθέσουμε εδώ και το σχετικό εδάφιο από τον Ευνάπιο (βίοι σοφιστών, 4^ος/5^ος αι. μ.Χ.) όπου εξηγεί την οργή των ειδωλολατρών για την εισαγωγή νεκρών στους ιερούς τους τόπους:

   …  Επεισήγον τοις ιεροίς τόποις τους καλουμένους μοναχούς οστέα γαρ και κεφαλάς των επί πολλοίς αμαρτήμασιν εαλωκότων συναυλίζοντες, μάρτυρες γουν εκαλούντο, τα ιερά τάφους γενήσεσθαι…               

                                  

Έβαλαν μέσα στους ιερούς τόπους τους ονομαζόμενους μοναχούς κι αυτοί μάζεψαν τα κόκκαλα και τα καύκαλα των εγκληματιών που τους αποκαλούν μάρτυρες και τα ιερά κατάντησαν τάφοι…

Ο Georg Luck σχολιάζοντας (σ. 114) γράφει:

 «…Η λατρεία νεκρών σωμάτων στον αρχαίο ναό, που τώρα χρησίμευε για εκκλησία, αποτελούσε βεβήλωση του προγενέστερου ειδωλολατρικού ιερού. Για έναν ειδωλολάτρη, ο θάνατος ήταν μόλυνση και η παρουσία ενός πτώματος μέσα στο ναό ήταν αδιανόητη…»

(Ακόμα πιο ακραίοι ήταν οι Ναβαταίοι, που σύμφωνα με τον Στράβωνα (γεωγραφικὰ βιβλίο XVI-4  [16d,26])  " ἴσα κοπρίαις ἡγοῦνται τὰ νεκρὰ σώματα, καθάπερ Ἠράκλειτος φησι νέκυες κοπρίων ἐκβλητότεροι. διὸ καὶ παρὰ τοὺς κοπρώνας κατορύττουσι καὶ τοὺς βασιλεῖς." Τα πτώματα τα θεωρούν ίδιας αξίας με τις κοπριές, όπως αναφέρει κι ο Ηράκλειτος "τα πτώματα είναι για πέταμα περισσότερο κι απ΄ τα σκατὰ", γι αυτό στους βόθρους πετάνε ακόμα και τους βασιλιάδες τους").